5-Mavzu: Traktorlarning elektir jihozlarini qismlarga ajratish, yig’ish, rostlash va texnik xizmat ko’rsatish

5-Mavzu: Traktorlarning elektir jihozlarini qismlarga ajratish, yig’ish, rostlash va texnik xizmat ko’rsatish.
Elektr ta’minot tizimining rivojlanish yo‘nalishlari
Elektr energiya dvigatelni ishga tushirish, yoritish va turli xil asboblarni tok bilan ta’minlash uchun ishlatilishi Gidromeliorativ mashinalarni elektr ta’minoti, ishga tushirish va yoritish tizimlarini vujudga keltirdi. Traktor va avtomobillaming elektr ta’minot tizimi akku­mulatorlar batareyasi, generator va relerostlagichlardan iborat.Qariyb 50 yil davomida traktor va avtomobillarda, asosan,o ‘zgarmas tok generatorlari ishlatilgan.Elektron sanoatining rivojlanishi va bu sohada erishilgan yutuqlar traktor va avtomobillarda уarimo‘tkazgichli tranzis-torlarga ega bo'lgan o’zgaruvchan tok generatorlarini ishlatishimkonini berdi.O’ zgaruvchan tok generatorlario‘zgarmas tok generatorlarigava nisbatan bir qator afzalliklarga ega b o ‘lib, xususan, ulaming ishlatish jarayonidagi ishonchlilik va chidamlilik darajasi ancha yuqori, o’lchamlari nisbatan kichik bo'lgan holda katta quwatga ega. Avtomobil dvigatellarini ishga tushirish tizimi akkumulatorlar batareyasi, startor, kommutatsiya jihozlari, dvigatelni ishga tushirishni yengillatuvchi moslamalardan tashkil topgan. Akkumulatorlar batareyasi traktor va avtomobil elektr jihozlarining asosiy qismlaridan biriga aylandi. Traktor va avtomobiliarda dizel dvigatellarining qoilanilishi ishga tushirish tizimi quwatining ancha oshirilishini talab qiladi. Bu, o'7, navbatida, sig'imi 200—250 soat boigan, takomillashgan akkumulatorlar batareyalarini hamda quvvati 10—15 kWt gacha boigan startorlarni ishlab chiqishgaolib keldi. Hoziigi zamon avtomobil dvigatellarida siqish darajasi, aylanishlar chastotasi o‘sishi bilan birga tejamkorligmi oshirish, chiqindi gazlarning zaharliligini kamaytirish masalalariga boigan talabning oshishi o’toldirish tizimlaiidagi yuqori kuchlanish miqdorini 1,5—2,0 barobar oshirish zaruratini tug‘dirdi. Ushbu muammoni hal qilish uchun o‘toldirishning yangi tizimlari ishlab chiqildi, xususan, kontaktranzistorli, kontaktsiz tranzistorli, mikroprotsessorli o‘t oldirishtizimlari shular jumlasidandir. Traktor va avtomobillaming yoritish tizimi bir tomondan harakat xavfsizligini ta’miniashda katta aharaiyatga ega bo‘Isa, ikkmchi t omondan haydovchi va yo’lovchilarga qulayliklar yaratish vazifasini ham bajaradi. Avtomobil transportvositalarining soni ortib borishi va ular harakatining tigizlashishiyoltransport hodisalarining keskin ko‘payishiga olib keldi. Davlat avtomobil nazorati malumotlariga ko‘ra yoltransport hodisalarining 60% dan ortigi ko'rimsh vaxshi boimagan sharoitlarda (tun, tuman) sodir boiadi, Bu avtomobiliarda to ‘rt faralarni yoritishni avtomatik rostlovchi tizimlar, tumanga qarshi faralar,galogen chiroqlar, qizil linzali chiroqlaming joriy qilinishiga olibkeldi. Yaqin kelajakda avtomobillaming yoritish tizimida yarim oikazgichli yorugiik tarqatuvchi elementlar, suyuq kristallar va boshqa turdagi yangi y o ru g iik jihozlarini ishlatish k o ‘zda tutilmoqda. Traktor va avtomobillaming asosiy qismlari ishonchli ishlashini ta’miniashda nazorat-oichov asboblari alohida ahamiyat kasb etadi. N azorat-oichov asboblari traktor va avtomobilning eng qimmatbaho va mas’uliyatli agregat va qismlrining (dvigatel, generator, tormoz, yoritish, darak berish tizimlariva hokazo) holatini va me’yorida ishlashini nazorat qilib turishimkoniyatini beradi. Hozirgi vaqtda harakat xavfsizligini ta’minlash va haydovchining diqqatini bo’zmaslik maqsadida nazorat asboblarining ko‘rsatuvchi turlarini kamaytirib, ko'proq darak beruvchi turlarini o'rnatish maqsadga muvofiq deb hisoblanmoqda.
Elektr ta’minoti vazifasi
Elektr ta ’minoti tizimi traktor va avtomobildagi barcha iste’molchilarni elektr energiyasi bilan ta’minlash uchun xizmat qiladi va uning tarkibiga generator, rele-rostlagich, akkumulatorlar batareyasi kiradi. Generator traktor va avtomobildagi elektr energiyaning asosiy manbayi bo‘hb, dvigatel o ‘rta va katta aylanishlar chastotasi bilan ishlab turganda hamma iste’molchilami elektr toki bilan ta’minlaydi va akkumulatomi zaryadlaydi. Generator tasmali uzatma orqali dvigatelning tirsakli validan harakat olganligi sababli uning aylanishlar chastotasi va ishlab chiqarayotgan kuchianishi juda keng doirada o ‘zgarib turadi. Generator kuchlanishini belgilangan miqdori darajasida avtomatik ushJab turish vazifasini relerostlagichi bajaradi.Akkumulatorlar batareyasi yordamchi elektr energiya manbayi bo’lib , u asosan dvigatelni startor yordamida ishga tushirish hamda dvigatel ishlamaganda yoki uning aylanishlar chastotasi me’yoridan past boigan hollarda iste’molchilami elektr toki bilan ta’minlash vazifasini bajaradi.