Har bir mehnat jamoasida rasmiy munosabatlar bilan bir qatorda norasmiy munosabatlar mavjud
bo‘ladi.
Agar rasmiy munosabatlar buyruqlar, farmonlar orqali belgilansa, norasmiy munosabatlar
esa hech kim va hech narsa orqali belgilanmaydi. Shuning uchun
ham boshqaruv jarayoni
funktsional rasmiy tashkilot yaratilishiga olib keldi. Lekin shuni bilish
kerakki har qanday rasmiy tashkilot ichida norasmiy tashkilotlar ham mavjud, ular tashkilotlar
siyosatga o‘z ta’sirini o‘tkazishi mumkin. Har bir mehnat jamoasining a’zosi bir vaqtning o‘zida
ko‘pgina guruhlarga tegishli bo‘lishi mumkin.
Maqsadga erishish uchun rahbar istagi bilan yaratilgan odamlar guruhi, rasmiy
guruhlar deb ataladilar.
Ularning birinchi vazifasi konkret topshiriqlarni va vazifalarni bajarish bo‘lib
hisoblanadi. Odamlar o‘rtasidagi munosabatlar har xil normativ hujjatlar bilan reglamentlanadi:
qonunlar, farmonlar, buyruqlar va boshqalar.
Norasmiy guruhlar – bu maqsadga erishish uchun shakllangan tarqoq odamlar
guruhidir.
Bunday guruhlardagi munosabatlar shaxsiy xususiyatlar (hulq-atvor) orqali ko‘riladi.
Guruh a’zolarini qarashlar, qiziqishlar va havaslar umumiyligi birlashtiradi.
Norasmiy guruhlar har bir tashkilotda bo‘ladi. Ular rasmiy tashkilotga o‘zining ta’sirini
o‘tkazishi mumkin. Qachonki ko‘pgina kishilar norasmiy guruhga a’zo bo‘lsa, ularni kuchi
ko‘payadi. Inoqlik, rasmiy munosabatlar va iqtidorni rasmiy tashkilotlarga
umuman aloqasi
bo‘lmasada ularning rasmiy tashkilot ichki muhitga ta’siri sezilarlidir. Agar ancha miqdordagi
odamlar harakati namoyon bo‘lsa u holda norasmiy hokimiyatchilik roli kuchayib boradi. Ushbu
hokimiyatni suiste’mol qilish va undan foydalanish norasmiy munosabatlarda ayon bo‘ladi (buni
“sirli” telegraf deb ham ataydilar). Hech qaysi axborot norasmiy tarzdagidek tez tarqalmaydi.
Ana shu usul yordamida norasmiy guruh o‘z maqsadini oshira oladi (buni no
rasmiy
kommunikatsiya deb yuritiladi).
Norasmiy guruh foydalanadigan boshqa usul bu harakatlana
olish yoki harakatlana
olmaslik bo‘lib hisoblanadi. Boshqaruv amaliyotida tashkilotlar to‘liq huquqqa ega bo‘lmagan
menejment yordamida “tiz cho‘ktirilgani”ga qator misollar mavjud (bunga kasaba
uyushmasiruxsati bilan amalgam oshiriladigan namoyishlar hisobga olinmaydi).
Huquqqa ega bo‘lmagan holatdagi guruhlar – insonlarga salbiy ta’sir o‘tkazishi mumkin.
Shu bilan birga norasmiy guruhlar o‘ta zukkolik harakteriga ega bo‘lsa ayrim tashkilotlar
inqirozdan qutilib ham qolishi mumkin. Buning
mazmuni shundan iboratki, norasmiy guruh
tashkilot rivojlanishini olg‘a yoki orqaga sudrashi mumkin. Menejerning vazifasi shundan
iboratki ushbu guruhlar ta’sirini kamaytirish qobiliyatiga ega bo‘lishi
va ular kuchini yahshi
tomonga yo‘naltirishi kerak. Norasmiy guruh faoliyati menejer tomonidan nazorat etilishi
mumkin. Buning uchun menejer norasmiy guruh maqsadlarini to‘liq bilib olishi kerak.
Menejerda norasmiy guruh haqida asosli sabablar, asoslar paydo bo‘lsa shundagina unda o‘zini
tutish strategiyasini ishlab chiqish imkoni tug‘iladi.
Menejer
shu narsani anglashi kerakki, norasmiy tashkilotlar inson psixologiyasining
quyidagi asosiy tamoyillari asosida paydo bo‘ladi: ular shu vaqtda paydo bo‘ladiki, qachonki
Marketing va o‘tkazmalar
Ishlab
chiqarish
jarayoni
Odamlar,
xomashyo,
stanoklar,
energiya
bo‘yicha
axborot
Sarmoyalar
Moliya
Texnik barqarorlik
Mijozlar
Kadrlar
Ishlab chiqarish
insonlarning bir-biri bilan o‘zaro muloqoti kuchayib ketsa. Ular faoliyatining
asosini kichik
guruhlar kontsepsiyasi tashkilo etadi. O‘zaro munosabat xis-tuyg‘uni paydo qiladi, xis-tuyg‘udan
esa konsensus tug‘iladi. Norasmiy tashkilotning asosini insonlararo munosabat tashkiol etadi.
Shunday qilib insonlarning norasmiy tashkiloti Siz uchun va Sizga qarshi ishlashi mumkin.
Qanday qilib bunday tashkilotni Siz uchun ishlaydigan qilish mumkin?
Birinchidan, menejer norasmiy tashkilot mavjud ekanligini tan olishi kerak.
Ikkinchidan, norasmiy tashkilot menejerga yordamchi bo‘lishi uchun qanday bahoga ega
ekanligini tushunishga intilishi kerak.
Uchinchidan, norasmiy tashkilotchilarni aniqlash va ularni boshqara bilish kerak.
To‘rtinchidan rasmiy va norasmiy tashkilotlar maqsadlarini birlashtirish kerak.
Beshinchidan, menejer qanday faoliyat ko‘rsatishidan qat’iy nazar norasmiy tashkilot
mavjudligini yodda tutishi kerak.
Odamlarni norasmiy tashkilotga qo‘shilishlari sababini quyidagicha izohlash mumkin:
1)
qaramlilik xis-tuyg‘usi. Qaramlilik xis-tuyg‘usiga bo‘lgan ehtiyojni qoniqtirish – bu
bizning eng kuchli xis-tuyg‘uga bo‘lgan ehtiyojdir. ko‘pchilik rasmiy tashkilotlar insonlarni
ongli tarzda ijtimoiy aloqalardan mahrum etadilar, shu tariqa ishchilar ushbu aloqalarni amalgam
oshirish uchun norasmiy tashkilotlarga murojaat etadilar;
2)
o‘zaro yordam.
Tabiiyki, o‘zining rasmiy rahbariga murojaat etishi mumkin. Biroq,
ayrimlar rahbar uning haqida yomon fikrda deb o‘ylasa (bu erda rahbarga “rahbarga muammo
tug‘dirma” degan tamoyil ishga tushadi), boshqalar tanqiddan qo‘rqadi va boshqalar. U yoki bu
holatda ham odamlar o‘z jamoa a’zolariga yordamga borishni afzal ko‘rishadi;
3)
himoY. Odamlar azaldan kuch birlikda ekanligini bilashadi. Shu sababli norasmiy
tashkilotga a’zo bo‘lish himoya nuqtai nazardan tabiiy hal bo‘lib hisoblanadi;
4)
muloqot. Odamlar o‘z atrofida nima bo‘layotganini bilgisi keladi. ko‘pshilik rasmiy
tashkilotlarda ichki munosabat tizimi oqsagan bo‘ladi, ayrim vaqtda rahbariyat ongli tarzda o‘z
qo‘l ostida ishlovchilardan ayrim axborotlarni berkitishadi shuning uchun axborotni norasmiy
tarzda (turli xil shov-shuvlar asosida) olish uchun norasmiy tashkilot yagona manba bo‘lib
qoladi;
5)
iliq munosabat. Odamlar ko‘pincha o‘zlariga iliq munosabatda bo‘lgan norasmiy
guruhlarga qo‘shilib ketadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
