5-mavzu reja

MAVZU: 
NUTQ 
USLUBLARI 
VA 
ULARNING 
XUSUSIYATLARI. 
Sohaviy terminlarning morfologik, sintaktik, semantik usul 
bilan yasalishi.
 
Таянч иборалар:
меъёр, адабий тил, шева, сўз ясалиши, грамматика, реклама, лаҳжа, 
лексика, хусусий меъёр. 

---

imillayapti. Masalan, qadimda
Yo‘lga otlandi
degan gap bor edi. Hozir otlar 
o‘rnini texnika egallab oldi. Lekin
Yo‘lga otlandi
gapi hamon tilimizda.
Yo‘lga 
otlangan 
odam esa yallayib mashinada o‘tirgan bo‘ladi. Demak,
Yo‘l 
mashinalandi
degan gap tug‘ilishi kerak edi-da."
Otlanmoq 
tilimizda barqaror 
leksik me’yor sifatida yashamokda, uning dastlabki ma’nosi, ya’ni "otga minmoq" 
bugun xiralashgan. 
Ayni paytda ta’kidlash joizki, adabiy me’yorlarni mutlaqo o‘zgarmas, davrlar 
o‘tishi bilan hech bir o‘zgarishga uchramaydi deb bo‘lmaydi. Me’yorlarni 
tamoman qotib qolgan narsa deb tushunish to‘g‘ri emas. Adabiy til me’yorlari 
ayni paytda dinamik hodisa hamdir. Til o‘zining ijtimoiy tabiatiga muvofiq 
jamiyat rivoji bilan bab-baravar takomillashib borar ekan, tilning me’yorlari ham 
o‘zgarib, yanada mukammallashib boradi. 
Adabiy
til me’yorlarini tartibga solish, mustahkamlash, o‘zgarish va 
taraqqiyot tamoyillarini belgilash maqsadida davlat, ilmiy-adabiy jamoatchilik, 
umuman, jamiyat til me’yorlariga oqilona ta’sir etib boradi. Zero, adabiy 
me’yorning mohiyati
tildagi
u yoki bu qo‘llanishning shu til jamoasi tomonidan 
maqbul ko‘rilishi, nufuzli adiblar asarlarida keng yoyilishi, jamiyat hayotining ayni 
davrida nutqiy urfga kirishidan iborat. Jamiyatdagi muayyan katta-kichik 
o‘zgarishlar tilda aks etar ekan, adabiy me’yorlarda kam o‘zgarishlar yuzaga keladi. 
Bu holatlarda maqbul variant 
— adabiy
me’yor yuzasidan tegishli davlat idoralari, 
jamoatchilik komissiyalari, tilshunoslar, yozuvchilar va boshqa kishilar tomonidan 
tavsiyalar ishlab chiqiladi. Masalan, o‘tgan asrning 90-yillarida bir muddat 
iste’molga kirgan 
ilmgoh, bilimgoh, tahrilgoh
kabi so‘zlar ana shunday tavsiyalar 
asosida adabiy me’yordan chiqarilib, uning o‘rniga
 institut
so‘zi me’yorlashtirildi. 
Adabiy til me’yorlarining mustahkamlanishida, jamiyat a’zolarining unga 
doimiy amal qilishlarini targ‘ib etishda maktab, litsey-kollejlar, oliy maktab, badiiy 
adabiyot, televidenie, radio, gazeta va jurnallarning alohida o‘rni bor.