5-мавзу маъруза машғулотининг режаси Ўлчашлар бирлиги тўғрисида. Ўлчов бирликлари ўлчамини узатиш усуллари. «Метрология тўғрисида»

Ўлчаш аниқлилиги 0,1 мм.
Ўлчаш аниқлилиги 1 мм.
Ўлчаш аниқлилиги 1 см.
Ўлчаш аниқлилиги 0,01 мм.
Физикавий катталикларни бирликларини ўлчамларини ишчи ўлчов воситаларига узатиш схемаси.
Физикавий катталикларнинг бирликларини ўлчамларини узатиш қиёслаш чизмаси орқали амалга оширилади.
Қиёслаш чизмаси – эталон ёки бошланғич намунавий ўлчаш воситасидан ишчи ўлчаш воситаларига бирлик ўлчамини узатиш аниқлигини, воситалар ва усулларини белгилайдиган тартибда тасдиқланган ҳужжат.
Ўлчов воситасини қиёслаш - Давлат метрология назорати доирасида қўлланиладиган ўлчаш воситасининг яроқлилигини аниқлаш ёки тасдиқлаш мақсадида давлат метрология хизмати идораси томонидан бажариладиган тадбирлар мажмуи.
Қиёслаш усули - қиёслаш чизмасининг юқорида турган ўлчаш воситасидан қуйида турган ўлчаш воситаларига бирлик ўлчамини узатиш усули.
Текширувда намунавий ва текширилувчи асбобларнинг йўл қўйиладиган хатоликлари орасидаги нисбат, агарда намунавий ўлчов воситасига тузатиш киритиб борилса одатда 1:3 деб олинади. Намунавий асбоб шкаласи бўйича ўлчаш кўлами текширилувчиникидан 25-30 % дан катта бўлмаслиги керак.
Намунавий асбобнинг аниқлик синфини қуйидаги ифода ёрдамида топиш мумкин:
бу ерда Кн ва Кm - намунавий ва текширилувчи асбобларнинг аниқлик синфлари; Ан ва Ат – тегишли асбоб шкаласининг меъёрловчи қиймати.
3-савол. “Метрология тўғрисида” ги Ўзбекистон Республикаси қонуни
Ўлчашлар бирлигини таъминлаш давлат олдида турган муҳим вазифа ҳисобланади. Ўлчашлар бирлигига мамлакатнинг барча хўжалик бошқаруви субъектлари риоя этишлари зарур. Ўзбекистонда ўлчашлар бирлиги ўлчашлар бирлигини таъминлаш давлат тизими (ЎБТДТ) нинг амалга оширилиши орқали эришилади (8.001-98).
Республиканинг “Метрология тўғрисида”ги Қонунига биноан ўлчовларнинг ягона бирликда бўлишини (бирлигини) таъминлашга оид, метрология нормалари ва қоидаларини белгиловчи ҳамда Республика ҳудудида мажбурий кучга эга бўлган норматив ҳужжатларни тасдиқлаш ва рўйхатдан ўтказишни “Ўзстандарт” агентлиги амалга оширади.
“Метрология тўғрисида” ги қонун (28.12.93) 5 бўлимдан иборат бўлиб, 21 моддани ўз ичига олган. Республикада метрология хизматини йўлга қўйиш ва бунда жисмоний ва юридик шахсларнинг иштироки ва функциялари, бу борадаги жавобгарликлар бўйича кенг маълумотлар келтирилган.
4-савол. Метрология текшируви ва назорати
Ўлчашлар бирлигига эришишнинг механизми бўлиб метрология текшируви ва назорати ҳисобланади. Бу давлат метрология хизмати органлари ва юридик шахсларнинг метрология хизмати томонидан амалга оширилади.
Давлат метрология текшируви ва назорати асосий қоидалари “Метрология тўғрисида” ги қонунда белгиланган ва стандарт ЎзРСТ 8.002.-92 билан регламентлаштирилган яъни нормага солинган. Шу ҳужжатлар билан давлат метрология текшируви ва назорати объектлари, турлари ва шакллари белгиланган.
Давлат метрология текшируви ва назорати татбиқ этиладиган доираларда ўлчашлар учун фақат ўлчов воситаларининг Ўзбекистон Давлат реестрида қайд этилган ўлчов воситаларини қўлланишига йўл қўйилади. Қайд этиш синовлар натижалари асосида ва кейинчалик ўлчов воситаларини турларини (хилларини) тасдиқлаш ёки ўлчов воситаларини аттестациялаш натижалари бўйича амалга оширилади.
Қонунда кўрсатилгандек ўлчов воситаларининг давлат синовларини ўтказиш, уларнинг турларини тасдиқлаш ва Давлат реестрига киритиш “Ўзстандарт” агентлиги томонидан амалга оширилади.
Кўрсатилган доираларда фойдаланиладиган, ишлаб чиқарилиши ва импорт бўйича четдан олиб келиниши лозим бўлган ўлчов воситалари давлат синовларидан (кейинчалик уларни турини тасдиқлаш шарти билан) ёки метрологик аттестациядан ўтказилиши лозим.
Ўлчов воситасининг тасдиқланган турига ва унинг серияли ишлаб чиқарилишига рухсат этилганлиги ҳақидаги сертификат 5 йилгача муддатга берилади.