5-mavzu: mantiq bilish nazariyasining tadqiqot ob’ekti. Reja

AYNIYAT QONUNI
Ayniyat qonuniga binoan, har bir tushuncha, hukm va xulosa konkret, muayyan, barqaror mazmunga ega bo’lib, ular turli o’rinlar va sharoitlarda bir necha bor takrorlansa ham, o’zining asl ma’nosini yo’qotmasdan, o’z-o’ziga teng, aynan bo’lib qoladi. Formal mantiqning bu qonuni tushuncha va fikrlarni bir-biri bilan almashtirib va qorishtirib yubormaslikni, ularning har birini o’z o’rnida, o’z ma’nosida ishlatishni taqozo etadi. Aks holda tushuncha yoki fikr o’zgarishi, chalg’ishi, aralashib ketishi, mulohazalar tarqoqligi, sochilib ketishi, masaladan chekinish va uni noto’g’ri qo’yish kabi xatolar sodir bo’ladi. Bularning barchasiga sabab fikr muayyanligi yoki qat’iyligining buzilishidir.
Ayniyat qonunining formulasi quyidagicha: A-A.
Masalan: To’g’ri tafakkur qilish, fikr yuritish qonunlari, qoidalari, shakllari, usullari va vositalari to’g’risidagi fan mantiqdir (A).
Mantiq to’g’ri tafakkur qilish, fikr yuritish qonunlari, qoidalari, shakllari, usullari va vositalari to’g’risidagi fandir (A).
Bundan tashqari muayyan muhokama jarayonida har qanday tushuncha va hukm o‘z-o‘ziga ayniy (teng) bo‘lishi kerak. Ayniyat qonuni to‘g‘ri fikrlashning qonunlaridan biri bo‘lib, fikrning muayyanligini va ravshanligini ta’minlaydi. Moddiy olamdagi hamma narsalar doimo o‘zgarishda, yangilanishda va rivojlanishda. Shu bilan birga har bir narsa o‘zining shakliga, sifatiga, tuzilishiga ega, boshqa narsalardan farq qiladi. Masalan, gazeta jurnaldan, televizor radiodan, O‘zbekiston Armanistondan, yulduz oydan farqlidir. Ana shu narsalar o‘zining aynanligi, konkret mazmuni va shakli bilan o‘z xususiyatini saqlab qoladi. Shuningdek, Ayniyat qonunida muhokama jarayonida har bir fikr o‘zining boshlang‘ich mazmunini saqlab qolishi kerak. Ayniyat ma’lum munosabatda buyumlar tengligi va o‘xshashligidir. Ammo ikki narsa absolyut ayniy narsa bo‘lishi mumkin emas. U ham ayniy ham tafovutli. Misol uchun, daraxtning ikki bargi. Ayniyat qonunida har bir fikr o‘z o‘rnida ishlatilib o‘z aynanligini saqlab qolib, boshqa fikrlar bilan aralashtirilib yuborilmasligi kerak.