5-Мавзу. Когнитив моделлар

5-Мавзу. Когнитив моделлар
Когнитив модел - бу ақлий ёки ижтимоий-психологик жараённинг расмий модели, яъни ушбу жараённинг расмийлаштирилган абстракцияси ушбу жараённинг махсус ҳолатларидир.
Ҳозирги кунда психология феноменларни эҳтимолий-статистик баҳолаш ва алгоритмик ёндашувга асосланган моделларидан тобора кўпроқ фойдаланмоқда.
Ахборот модели - бу кўриб чиқиш учун зарур бўлган объектнинг параметрлари ва ўзгарувчиларини, улар орасидаги уланишларни, объектнинг кириш ва чиқишларини тавсифловчи маълумотлар кўринишида тақдим этиладиган ва моделга кириш қийматларининг ўзгариши тўғрисидаги маълумотларни тақдим этиш орқали объектнинг мумкин бўлган ҳолатини моделлаштиришга имкон берадиган объект моделидир.
Ахборот модели (кенг маънода, илмий маънода) - бу объект, жараён, ҳодисанинг муҳим хусусиятлари ва ҳолатини, шунингдек унинг ташқи дунё билан алоқасини тавсифловчи маълумотлар тўплами.



Ахборт модели таснифланиши
С. А. Терехов бир неча турдаги ахборот моделларини аниқлаган:
* Тизимнинг ташқи таъсирларга жавобини моделлаштириш
* Ички тизим ҳолатларини таснифлаш
* Тизим ўзгариши динамикасини башорат қилиш
* Тизим тавсифининг тўлиқлигини ва тизим параметрларининг қиёсий ахборот аҳамиятини баҳолаш
* Тизим параметрларини берилган қиймат функтсиясига нисбатан оптималлаштириш
* Адаптив тизимни бошқариш

Информатика фанидаги ахборот модели - бу маълум бир муаммо соҳаси учун маълумотларнинг семантикасини аниқлаш учун ишлаб чиқилган тушунчалар, муносабатлар, чеклашлар, қоидалар ва операцияларнинг намойишидир.

Бино маълумотларини моделлаштириш - бу бинонинг қурилиши, жиҳозлари, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашга (объектнинг ҳаёт айланишини бошқариш учун), барча архитектура, дизайн, технологик, иқтисодий ва бошқа барча биноларни лойиҳалаш жараёнида йиғиш ва яхлит қайта ишлашни ўз ичига олган ёндашув. ва боғлиқликлар, қачонки бино ва у билан боғлиқ барча нарсалар битта объект сифатида кўриб чиқилса.
Қурилиш ҳақидаги маълумотни биргаликда яратиш ва ундан фойдаланиш жараёни бутун ҳаёт давомида (енг қадимги тушунчалардан тортиб батафсил лойиҳалаштириш, қуриш, эксплуатация қилиш ва бузиб ташлашгача) барча қарорларни қабул қилиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Муҳандислик психологияси психология соҳаси бўлиб, инсон ва машина ўртасидаги ўзаро боғлиқлик жараёнлари ва воситаларини, шунингдек автоматлаштиришнинг техник воситаларини ўрганади. Унинг энг муҳим таркибий қисмлари тезкор маълумотларни қабул қилиш ва қайта ишлаш, чекланган вақт шароитида қарорларни қабул қилиш ва нотўғри ҳаракатлар нархининг ошиши жараёнлари эди.
Муҳандислик психологиясининг илмий ва амалий асослари ХХ асрнинг биринчи ярмида меҳнат психологияси ва психотехника соҳасида асос солинган. Аммо 40-йилларнинг охирида ва айниқса 50-йилларнинг бошларида Иккинчи жаҳон уруши оқибатлари билан кучайиб борган илмий-техникавий тараққиёт меҳнатнинг техник воситаларини шундай мураккаблик ва автоматлаштириш даражасига олиб келди, инсон меҳнат субъекти сифатида инсон ўз фаолиятининг ўта оғир шароитларига тушиб қолди. Амалда, бу бахтсиз ҳодисалар ва фалокатларга, ва фанда - "одам ва технология" муаммосининг пайдо бўлишига ва муҳандислик психологиясининг яратилишига олиб келди.
Ярим аср давомида маҳаллий муҳандислик психологиясида тадқиқот ва ривожланиш, методология, назария ва усуллар яратилди ва муҳим амалий натижаларга эришилди.