5-mavzu. Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rejalashtirish biznes reja, uning ahamiyati,mohiyati va mazmuni

Kd = 1 / 1 + K*T ;(2)


bu yerda, Kd – diskont koeffitsienti yoki pul qiymatining o’zgarish sur’ati (odatda, bank kreditlari bo’yicha o’rtacha foiz darajasida qo’llaniladi);
K – foiz stavkasi, %;
T – investitsiya ajratilgandan boshlab o’tgan vaqt, yil;
Masalan, bank stavkasi 10% ga teng bo’lsa, uchinchi yil uchun diskontlash koeffitsenti:
K = 1/ 1 + 0,1*3 = 0,769 nitashkiletadi.


Bundan foydalanib, yuqorida ko’rib chiqqan misolimiz uchun investitsiyaning qoplanish muddatini aniqlaymiz. Buning uchun (1) formuladan foydalanib, investitsiyaning qoplanishi kerak bo’lgan davrda pul qiymatining farqini aniqlab olamiz.

	Diskontlanish koeffitsenti:	Diskontlanish daromadari:
1-yilda	1/ 1+0,1*1 = 0,9091;	25000 x 0,9091=22728	so’mni
2-yilda	1/ 1+0,1*2 = 0,8333;	35000 x 0,8333=29166	so’mni
3-yilda	1/ 1+0,1*3 = 0,7692;	48000 x 0,7692=36922	so’mni

SHunday qilib, bank stavkasi 10% bo’lgan holda, tashkil etadi. Jami bo’lib, uch yilda diskontlangan, ya’ni so’mning bugungi kundagi harid qilish qobiliyatida ifodalangan daromadlar hajmi 88816 so’m (22728+29166+36922) ni tashkil etadi. Demak, firma bo’yicha investitsiyaning to’liq summasini qoplash uchun firmaga 31184 (120000-88816) so’m yetishmayapti. Mana yendi, to’rtinchi yilda investitsiya umumiy hajmining yetishmayotgan qismini yanada aniqroq qilib hisoblab chiqishimiz mumkin. Demak, to’rtinchi yilda diskontlangan daromadlar:
1 / (1+0,1*4) = 0,7142; 54000x0,7142 = 38567 so’mni tashkil etadi.
Endi firma uchun investitsiyaning yetishmayotgan summasini (31184 so’m) hisoblab chiqilgan to’rtinchi yildagi in­vestitsiya summasi (38567 so’m) ga bo’lib 0,81 ga ega bo’lamiz. SHunday qilib, firma investitsiyalarining qoplanish muddati 4 yilni emas, balki 3,81 yilni tashkil etar ekan. Vaholanki, firma investitsiya xarajat-larining ma’lum vaqt o’tishi bilan qiymati (tannarxi) ning o’zgarib borishini hisobga olmasdan amalga oshirgan oldingi hisob-kitoblarimizdagi muddat 3,22 ni tashkil yetgan edi. Ammo, belgilangan davrlardagi muddatlar ichida barcha omillarni hisobga olib, yanada aniqroq hisoblab chiqqan investitsiyalarni qoplanish ko’rsatkichi ishlab chiqilayotgan loyiha uchun ajratilgan mablag’-larning 4 yil muddatga zo’rg’a yetishini ko’rsatdi. Agar, bank kreditla-rining foizlari ham inflyatsiya darajasini hisobga olib borsa, unda ushbu loyihani qabul qilish maqsadga muvofiq emasdir. SHuning uchun, investitsiyalashtirilayotgan loyihalarni ishlab chiqish davomida ko’zda tutilayotgan (iqtisodiy) omillardan tashqari, ko’zda tutilmagan (tabiiy, ijtimoiy, siyosiy) omillarni e’tiborga olgan holda bir necha variantlarini ishlab chiqishni taqozo etadi.
Bunday holatlarda mavjud barcha investitsiyalash variantlarini investitsiyalarning foydalilik darajalarini aniqlash orqali o’rganib chiqish tavsiya etiladi. Foydalilik ko’rsatkichi sifatida foydalilik koeffitsienti deb ataluvchi kattalikdan foydalanish mumkin. U quyidagi formula yordamida hisoblanadi:

Foydalilik koeffitsenti	=	Ko’zda tutilgan daromadlar summasi	(3)
		Ko’zda tutilmagan xarajatlar summasi