5. Mavzu: Kasb kasalliklari va ularni oldini olish. Ishchilar organizmiga shovqin tebranishning ta’siri. Mashg‘ulotning jihozlanishi

Korxonada o‘rnatilgan dastgohlarning tebranishi
Tebranish deganda ketma-ket to‘lqinli harakat natijasida yuzaga keladigan harakatni, bunda jism tanasi ma’lum bir vaqtdan keyin muvozanatini doimiy holatda saqlash qobiliyatiga ega ekanligi tushuniladi. Bunday tebranishlar takrorlanishi va balandligi amplitudasi bilan ifodalanadi. Tebranishining takrorlanishi Gs larda ifodalaniladi. 1 Gs -1 sek ichidagi tebranish soni.
Amplituda –mm yoki sm da ifodalaniladi. Tebranish tezligi sm sek va tezlanishi sm sek da ifodalaniladi. Tebranishning qudrati faqatgina absolyut birlikdagina ifodalanibgina qolmay sm sek, balki nisbatan birligida detsibellarda ham ifodalaniladi 5 x 10 sm tebranish tezligi 5 x 10 min sek nol hisobida olinadi. Chegaralangan va umumiy tebranishning ruxsat esa bo‘ladigan miqdori, kuchi 2, 3- jadvallarda keltirilgan. Tebranish vibrometr yoki vibrograf asboblar bilan aniqlanadi. Ularning uslubi, shovqin o‘lchaydigan asboblar bilan bir xilda, shuning uchun tovush o‘lchash asboblaridan foydalaniladi (ISHV-10), faqat o‘tkazuvchi (datchik) o‘rniga mikrofon ulanadi.
Agar tebranish takrorlanishi 10 Gs dan kam bo‘lsa, bu asboblarni ishlata olmaymiz, shuning uchun tebranishni aniqlashda quyi takrorlaniuvchi vibroo‘lchagich asboblari NVA -1 ishlatiladi, bu asboblar diapozoni 1,4-355 Gs ga teng tebranishlarni aniqlaydi. Tebranishlar odam gavdasiga ta’siri tufayli har xil organlar va to‘kimalarning qo‘zg‘alishi kuzatiladi, buning natijasida organizmning funksional holati o‘zgaradi.
Tebranishi organizm to‘qimalarida tarqalishiga ko‘ra: umumiy, butun gavda bo‘ylab va chegaralangan tebranishga bo‘linadi. Korxonalarda kishilar ko‘proq chegaralangan tebranish ta’siriga uchraydilar (bolg‘acha, arra, zubila, vibrozichlagich va boshqalar).
Umumiy tebranishlar ta’siri qurilish inshoatlariga tegishli temir-beton ishlovchi zavodlarida, transport vositalarida, qishloq xo‘jalik mashinalarida ishlovchi kishilarda uchraydi.
Umumiy tebranish ta’siri tufayli muvozanatni saqlashda markaziy va vegetativ asab sistemasida, yurak-qon tomirlarda o‘zgarishlar yuzaga keladi.
Tebranish kasalligining oldini olish quyidagilardan iborat: texnik jihatdan bajariladigan og‘ir mehnatni avtomatlashtirish, tebranish bilan bog‘liq ishlarni ma’lum masofadan turib boshqarish, agregatlarni yaxshilab tuzatish, ruxsat etilgan me’yorga rioya qilish, amortizatorlar, ya’ni tebranishni pasaytiruvchi ashyolarni ishlatish.
Profilaktika tadbirlari: tebranish asosida ishlaydigan mashinalarning uzlyuksiz ish vaqti 15-20 daqiqadan oshmasligi kerak.