5-mavzu: Hujjatlashtirish va inventarizatsiya Mаvzuning аsоsiy mаqsаdi tаlаbаlаrgа quyidаgi tаyanch ibоrаlаr vа tushunchаlаr to’g’risidаgi bilimlаrni bеrish hisоblаnаdi

4. Hujjatlarning aylanishini tashkil etish 
Xo‘jalik jarayoni sodir etilganini isbotlovchi yoki jarayon sodir etilishiga asos 
boduvchi hujjatlar bir necha mas’ul shaxslarda, bo‘limlarda, korxonalarda harakatda 
bo‘ladi va o‘z mo‘ljali bo‘yicha xizmat qilib bo‘lganidan so‘ng, belgilangan tartibda 
arxivga topshiriladi, ya’ni hujjat aylanishi sodir bo‘ladi. Demak, hujjat aylanishi-birlarnchi 
hujjatlarni tuzilib, ularni qayta ishlab va umumlashtirib, guruhlashdan so‘ng, arxivga 
topshirilgungacha harakatidir. 

---

Buxgalteriyaga kelib tushgan hujjatlar majburiy tekshiruvdan o‘tishi kerak. 
Hujjatlarni mohiyatiga ko‘ra tekshirish deb, ularda aks ettirilgan xo‘jalik 
muomalalarining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligini va qonuniyligini aniqlashga 
aytiladi. Hujjatlarni tekshirishning quyidagi turlari mavjud: 
5.3-rasm. Hujjatlarni tekshirish turlari 
Shaklan tekshirish deb hujjatlarning to‘g‘ri rasmiylashtirilishi, barcha belgilangan 
rekvizitlarni to‘lg‘azilishi; xo‘jalik muomalasini amalga oshirish va hujjatlarni 
rasmiylashtirish uchun mas’ul shaxslarning imzolari; xatolarni tuzatish hollarida izohning 
mavjudligini tekshirishga aytiladi. 
Bunday tekshirishdan so‘ng hujjatlar arifmetik tekshirishdan o‘tkaziladi. 
Arifmetik tekshirishda jamlangan yig‘indilarning to‘g‘riligi, hamda miqdor, sifat va 
summaviy kо‘rsatkichlarning to‘g‘ri aks ettirilganligi aniqlanadi. Birorta yo‘l qo’yilgan 
xato aniqlansa, hujjatlar ularni to‘lg‘azish uchun javobgar shaxslarga aniqlik kiritish uchun 
qaytariladi. 
Qarama-qarshi tekshirish - bu bitta hujjatni boshqasi bilan taqqoslab tekshirish. 
Masalan, ish haqi bo‘yicha hisoblashuv - to‘lov vedomosti ish vaqtini hisobga olish tabeli 
bilan; kassir hisoboti unga ilova qilingan kirim va chiqim orderlari bilan va h.k. 
Hujjatlar puxta tekshiruvdan o‘tkazilganidan so‘ng qabul qilinadi va buxgalteriyada 
ishlanadi. 
Hujjatlarning tekshirilganligini va qabul qilinganligini buxgalter hujjatlarni qabul 
qilish reestrining nusxasida o‘z imzosi bilan tasdiqlaydi. Tekshirilgan va qabul qilingan 
hujjatlar buxgalteriyada qayta ishlanadi.