5-мавзу: электр машиналари эскиришининг сабаблари ва турлари

5-МАВЗУ: ЭЛЕКТР МАШИНАЛАРИ ЭСКИРИШИНИНГ САБАБЛАРИ ВА ТУРЛАРИ
Электр машиналари эскириши. Электротехник жиҳозларни ишлатиш жараёнида эскирадилар. Эскиришнинг физик жараёнлари ҳарактерига кўра, шартли равишда, уч турга бўлиш мумкин: механик, электр ва маънавий.
Механик эскириш - электр машиналарининг алоҳида қисмлари ва деталларига узоқ муддат ва кўп мартали ўзгармас ёки ўзгарувчан йўналишли механик таъсирлар натижасидир. Бу таъсирлар натижасида уларнинг бошламчи шакл ва сифатлари ёмонлашади. Электр машиналарида эскиришга моил қисмлар - коллектор, контакт ҳалқалар, шчеткалар, подшипниклар, вал бўйни, бандажлар, пружиналар в.б. Бундан ташқари, машиналарни ишлатиш жараёнида чулғам ўтказгичлари паздан чиқишидаги изоляция ва трансформаторлар чулғамларининг қўшни ўрамлари изоляциялари ишқаланиб емирилади.
Атроф муҳитдаги (чанг) қаттиқ бўлакларнинг электр машина алоҳида қисм ва деталларига механик-абразив таъсири ҳам механик эскиришга олиб келади.
Электр эскириш - электр изоляция материали ўзининг изоляциялаш хоссаларини қайта тиклай олмайдиган даражага олиб келади. Изоляциянинг эскириши тўрт асосий омиллар таъсирида содир бўлади: иссиқлик, электр, механик ва атроф муҳит. Ҳарорат ортиши билан қаттиқ изоляциянинг механик мустахкамлиги ва иссиқлик ўтказувчанлик коеффитсиенти камаяди, изоляциянинг иссиқликдан ҳажм кенгайишида унинг структураси сусайиб, ички термомеханик кучланганлик содир бўлади; у айниқса кучли боғланган катта фарқли иссиқликдан кенгайиш коеффитсиентига эга бўлган изолятсион тизимларда содир бўлади. Эскириш жараёнида изоляцияларда унинг парчаланишидан ҳосил бўлган махсулотлар йиғилиши мумкин ва газ пуфакчалари ва ўтказувчан аралашмалар фаолияти таъсирида изоляциянинг тешилиш кучланишини камайтиради. Иссиқлик таъсири қаттиқ изоляцияни механик таъсирларга тез шикастланувчан қилади.
Изоляцияга электр таъсир, ускуналарнинг кучланиш даражаси билан аниқланади. Эскиришга коммутатсия ва атмосферанинг ўта кучланганлиги катта таъсир қилиб, ғалтак бўйлама ўқи бўйича кучланишнинг нотекис тарқалишига ва унинг тешилишига олиб келиши мумкин. Кучланиш нотекис тарқалиши импулс кенглиги модулятсиясига эга бўлган частота ўзгарткичдан таъминланадиган электр машиналар чулғамлари учун ҳарактерлидир.
Атмосфера таъсири натижасида изоляциянинг иш шароити, хусусан атмосфера таркибидаги намлик ва ёмон кимёвий аралашмалар ортганда ёмонлашади.