5-mavzu. Buddaviylik

Donishmandlik

Bu buddizmning asosiy maqsadi bo`lib, narsalar tabiatini to`g’ri tushunishdan iborat. YUqorida ko`rsatilgan uch amaliyot bosqichini o`tagan inson oxir-oqibat oliy saodatga, ya`ni nirvana holatiga erishadi.

Nirvana so`zining lug’aviy ma`nosi – «o`chish, so`nish».

Buddizm keng tarqaldi

Mil. av. 273-232 yillarda hukmronlik qilgan imperator Ashoka davrida buddizm keng hududlarga jadal tarqaldi.

Buddizm tarqaldi

Xitoy-I asrda

Koreya-IV asrda

Yaponiya-VI asrda

Tibet-VII asrda

Mongoliya-XIII-XVI asrlarda

Buryatiya va Tuva-XVII-XVIII asrlarda

Amerika va Evropa-XIX-XX asrlarda

Buddizm boshqa xudolarga sig’inishni taqiqlamaydi.

• Hindistonning buddizmga mansub ilohiyatlari dunyoni yaratuvchi Braxma, chaqmoq va momoqaldiroq xudosi Indra, hunarmandchilar homiysi Xatimanu,
• Tibetda qahramon Baser timsoli,
• Mongoliyada CHingizxon kabi milliy qahramonlar buddizm ilohiyatlari timsoliga aylandi.

Buddizmning O’rta Osiyoda tarqalishi

Bir guruh tadqiqotchilar mazkur din O`rta Osiyoga kirib kelishini Kushonlar shohi Kanishka hukmronligi davriga taalluqli deb biladilar (I asrning oxiri-II asrning boshlari). Ikkinchi guruh esa bu jarayonning boshlanishini biroz ertaroq deb hisoblaydilar. Tadqiqotchi B.A. Litvinskiyning fikricha, buddizm SHimoli-G’arbiy Hindiston va Janubiy Afg’oniston (Qandahor) orqali taxminan mil. av. III asrda Baqtriyaga (O`zbekistonning janubiy hududlari) tarqala boshlagan.

Hozirgi Termizdagi Qora-tepa, Fayoz-tepa, Sayram, Quva va boshqa joylarda topilayotgan budda haykalchalari yoki ularning parchalari, Ayritomdagi ayvon peshtoqi parchasidagi buddist musiqachilarning tasviri va boshqa osori atiqalar, saroy va ibodatxonalar O`rta Osiyodagi buddizm haqida xabar beruvchi manbalardir.

Buddizm dini manbasi

TRIPITAKA

(yoki Tipitaka –

«uch savat»

ma`nosini anglatadi).

Tripitaka uch qismdan iborat

Budda targ’ibotining haqiqiy bayoni hisoblangan sutra matnlari – Sutra-pitaka

Buddizmning falsafiy va psixologik muammolarini bayon qilgan abxidxarma matnlari – Abxidxarma-pitaka

Rohiblik axloqi, xonaqohlar nizomlariga bag’ishlangan vinaya matnlari – Vinaya-pitaka

Xulosa

• dunyodagi eng yirik dinlar ichida qadimiylaridan biri hisoblanib, mil. av. VI-V asrlarda Hindistonda vujudga kelgan;
• buddaviylik ta’limoti o’z ichiga 4 oliy haqiqatni oladi;
• Buddaviylik dinining muqaddas manbasi “Tripitaka”;
• O’rta Osiyo ahoisining zardushtiylik dinidan so’ng asosiy e’tiqodi bo’lgan, bu haqda hududdan topilgan budda haykallari ham dalolat beradi.