5-ma’ruza: Vaziyatlar xizmati, ketma-ketliklar, kooperatsiya, komponentlar, joylashtirish diagrammalari Ketma-ketlik diagrammasi

---

5-ma’ruza: Vaziyatlar xizmati, ketma-ketliklar, kooperatsiya, 
komponentlar, joylashtirish diagrammalari 
Ketma-ketlik diagrammasi 
Holat va faoliyat diagrammalarini ko'rib chiqayotganda, bu diagrammalar 
tizimlar harakati dinamikasini aniqlash uchun ishlatilgan bo'lsa-da, ularda vaqt 
aniq mavjud emasligi qayd etildi. Xulq-atvorning vaqtinchalik jihati ob'ektlarning 
o'zaro ta'sirini tavsiflovchi sinxron jarayonlarni modellashtirishda muhim 
ahamiyatga ega bo'lishi mumkin. UML vaqt o'tishi bilan ob'ektlarning o'zaro 
ta'sirini modellashtirish uchun ketma-ketlik diagrammalaridan foydalanadi. 
Ketma-ketlik diagrammasi faqat shularni ko'rsatadi 
ob'ektlar
o'zaro ta'sirda 
bevosita ishtirok etadiganlar. Tartibli diagrammalar uchun asosiy nuqta 
ob'ektlarning vaqt bo'yicha o'zaro ta'siri dinamikasidir. 
UMLda ketma-ketlik diagrammasi ikki o'lchovga ega. Shaklda birinchi 
bo'lib chapdan o'ngga 
vertikal chiziqlar
, ularning har biri o'zaro ta'sirda ishtirok 
etadigan alohida ob'ektning hayot chizig'ini tasvirlaydi. Diagrammaning eng chap 
tomonida o'zaro ta'sirni boshlaydigan ob'ekt tasvirlangan. O'ng tomonda birinchisi 
bilan bevosita aloqada bo'lgan boshqa ob'ekt tasvirlangan. Shunday qilib, ketma-
ketlik diagrammasidagi barcha ob'ektlar bir-biri bilan o'zaro ta'sir qilishda 
ob'ektlarning tartibi yoki faollik darajasi bilan belgilanadigan qandaydir tartibni 
tashkil qiladi. 
Grafik jihatdan har bir ob'ekt to'rtburchak sifatida tasvirlangan va hayot 
chizig'ining yuqori qismida joylashgan. Obyekt nomi va sinf nomi to‘rtburchak 
ichida ikki nuqta bilan ajratilgan holda yoziladi. Bunday holda, butun yozuvning 
tagiga chiziladi, bu ob'ektning xususiyati hisoblanadi. 
Ketma-ketlik diagrammasining ikkinchi o'lchami yuqoridan pastgacha 
bo'lgan vertikal vaqt o'qidir. Diagrammaning eng yuqori qismi vaqtning 
boshlang'ich momentiga to'g'ri keladi. Ob'ektlarning o'zaro ta'siri bir ob'ektdan 
ikkinchisiga yuboriladigan xabarlar orqali amalga oshiriladi. Xabarlar xabar nomi 
bilan gorizontal o'qlar sifatida ko'rsatiladi va ularning tartibi paydo bo'lish vaqti 
bilan belgilanadi. Ya'ni, yuqoridagi ketma-ketlik diagrammasida joylashgan 
xabarlar quyida joylashganlarga qaraganda ertaroq ishga tushiriladi. Vaqt o'qi 
bo'yicha shkala ko'rsatilmagan, chunki ketma-ketlik diagrammasi faqat oldingi va 
keyingi o'zaro ta'sirlarning vaqtinchalik tartibini modellashtiradi.