5-Labarotoriya ishi Mavzu: C++ dasturlash tilida funksiya va proseduralar bilan ishlash. Ishning maqsadi: Funksiyalar xaqida chuqur tushunchaga EGA bo’lish. Funksiya tushunchasi

5-Labarotoriya ishi

Mavzu: C++ dasturlash tilida funksiya va proseduralar bilan ishlash.

Ishning maqsadi: Funksiyalar xaqida chuqur tushunchaga ega bo’lish.

FUNKSIYA TUSHUNCHASI

Masalaning dasturi yetarlicha katta hajmga ega bo’lsa, uni bir butunligicha tasavvur qilib, uning mayda qismlari o’rtasidagi bog’lanishni sezish va ular o„rtasidagi bog„lanishni tashkil qilish jarayoni ko’p mehnat, aqliy zo’riqish va vaqt talab qiladi. Tajribali dasturchilar yetarlicha murakkab masalaning dasturlarini ham aqliy zo’riqishlarsiz tuzish texnologiyalari va usullarini ishlab chiqishgan. Shunday usullardan biri dasturlashga tuzimli (sistemali) yondashish usulidir. Dasturlashga tizimli yondashishdan quyidagi hollarda foyalaniladi. Birinchidan, masalani mumkin bo„lgan mayda qismlarga, agar mumkin bo’lsa mayda qismlarni ham yana mayda qismlarga bo„lib ketaveramiz, toki o’sha qismlar hamma tushunadigan oddiy amallardan iborat bo’lib qolsin. Shundan so’ng o’sha qismlarning dasturlarini alohida-alohida tuzib, asosiy (bosh) dasturga biriktiriladi va yaxlit masalani yechish dasturi paydo bo’ladi. Masalan, tanlangan funksiyani tekshirish dasturini tuzish talab etilgan bo„lsin. Bunda quyidagi amallarni bajaruvchi dasturlar tuzib olinadi: - funksiyaning aniqlanish sohasini topish; - funksiyaning qiymatlar sohasini topish; - funksiyaning nollarini aniqlash; - funksiyaning OY o’qini kesish nuqtalarini aniqlash; - funksiyaning juft-toqligini aniqlash; - funksiyaning davrini aniqlash; - funksiyaning musbat oraliqlarini aniqlash; - funksiyaning manfiy oraliqlarini aniqlash; - funksiyaning o„sish oraliqlarini aniqlash; - funksiyaning kamayish oraliqlarini aniqlash; - funksiyaning ekstremum nuqtalarini aniqlash; - funksiyaning ekstremum qiymatlarini aniqlash; - funksiyaning grafigini chizish; amallarini bajaruvchi dasturlar tuzib olinadi. Agar zarurat bo„lsa, bu dasturlarning har biri yana mayda dasturlarga bo„linib, har birining dasturlari tuziladi va «Funksiyani tekshirish» nomli asosiy dasturga birlashtiriladi.

Ikkinchidan, bitta masalaning dasturini tuzishda bitta masalaning dasturidan bir necha marta foydalanishga to„g„ri keladi. Masalan, binomial koeffitsentlarni aniqlashda, ya’ni, ( ) ifodaning qiymatini hisoblashda faktorialni hisoblash dasturidan uch marta foydalanish kerak va har safar bu dasturni qayta-qayta tuzib yurmasdan uni bir marta tuzib, kerak bo„lganda uch marta murojaat tashkil qilish kerak. Natijada dasturning hajmi kichiklashadi, uni tushunish ham oson bo„ladi. Bunday vaziyatlarda o„sha mayda dasturlarni funksiya ko„rinishida yozib, kerak bo„lganda unga xohlagancha marta murojaat qilish yo„li bilan natijalarni olish mumkin. Funksiyaning o„zi nima degan savol tug„ilishi tabiiy. Funksiya – bu biror aniq masalani yechishga mo„ljallangan, to„liq tugallangan, mustaqil dastur, yanaham aniqroq aytadigan bo„lsak, qism dastur yoki yordamchi dastur. C++ dasturlash tilida har qanday dastur hech bo„lmaganda bitta bosh funksiyani, ya‟ni main() funksiyasini o’z tarkibida saqlaydi. Shuningdek, main() funksiyasidan boshqa qandaydir masalalarni yechishga mo„ljallangan koplab funksiyalar bo„lishi ham mumkin. Har bir funksiya o’z nomiga ega bo’ladi va unga o’sha nomini ko’rsatish yo’li bilan murojaat qilinadi. C++ dastur tarkibida biror funksiya nomini uchratgach, dastur bajarilishini o’sha funksiya tanasida davom ettiradi va funksiyadagi buyruqlar tugagach, o’sha buyruqlar natijasini murojaat bolgan joyiga qaytaradi va murojaat buyrug„idan keyingi buyruqlarni bajarishda davom etadi. Dasturlashda foydalaniladigan funksiyalar ikki guruhga bo’linadi:

standart funksiyalar va standart bo‘lmagan funksiyalar. Standart funksiyalar dasturlash tillari kompilyatorlarining bir qismidan iborat bo’lib, shu kompilyatorni tayyorlovchi firma tomonidan yaxlit paket sifatida dasturlash tili dasturlari guruhiga qo„shiladi. Natijada dasturlash tili to’g’ri yozilgan funksiya nomini uchratsa, avtomatik tarzda o’sha funksiya qiymatini hisoblash dasturiga murojaat qilib, uning qiymatini qaytaradi. Nostandart funksiyalar esa dasturchilar tomonidan yaratiladi.