5-amaliy mashg’ulot тўҚимачилик ипларини сертификатлаштириш ishdan maqsad

Namligini aniqlash uchun 
Barcha 
turdagi 
yigirilgan 
yakka 
va 
eshilgan 
iplar 
(jun 
ipidan tashqari) 
5 
5 
5 
10 
10 

---

Toʼqimachilik iplarining toʼdasi konditsion vazn boʼyicha qabul qilinadi: 
)
100
(
)
100
(
h
n
h
k
W
W
m
m




bu erda:
м
к
- namunaning konditsion vazni, g;
м
ҳ
- namunaning haqiqiy vazni,
W
н
- nominal namlik (paxta ipi uchun - 7,0 %);
W
ҳ
- haqiqiy namlik. 
1км ipning vazniga (g) – teks, 1g ipning uzunligiga (m) – nomer deyiladi. 
Toʼqimachilik iplarining chiziqli zichligi standart talablari boʼyicha
T-teksda,
Nm-metrik nomerda,
Ne-ingliz nomerida va D-denʼe larda aniqlanadi. 
1000



l
m
L
m
T
; 
m
l
N
m

; 
67
,
1


e
m
N
N
;
59
,
0


m
e
N
N
; 
9


T
D
bu yerda: m - namunaning vazni, g; 
L - namunaning uzunligi, km; 
l - namunaning uzunligi, m; 
Chiziqli zichlikni aniqlash GOST 6611.1-73 “Toʼqimachilik iplari. Chiziqli 
zichlikni aniqlash usuli” boʼyicha amalga oshiriladi. Quyidagi jadvalda 1 bobinadan 
(pakovka) olinadigan sinov kalavachalarini olish tartibi keltirilgan. 
Paxta ipi namunalari GOST 10681-63 standart talablariga asosan atmosfera 
sharoitlarida (t=20±20C, W=65±2%) kamida 4 soat davomida saqlanadi va shu 
sharoitlarda sinov oʼtkaziladi. Biz chiziqli zichlikni aniqlash uchun “Centexuz” 
oʼquv-sinov laboratoriyasidagi perimetri 1125±3 mmli HM-3 rusmli charx, SK-60H 
rusmli 1-klassli elektron torozi va printeridan foydalandik. Charx yordamida kerakli 
sinov kalavachalari oʼrab olingach, tarozida namunalar 0,001 aniqlikda vazni 
oʼlchanadi va natijalar avtomatik ravishda printerda chop etiladi. 

---

1-rasm. ҲМ-3 kalava oʼrash charxi 
2-rasm. СК-60Ҳ maxsus tarozisi
 
Iplarning mustahkamligi – bu uzilishgacha boʼlgan choʼzilish vaqtida iplar 
uzilmasdan koʼtara oladigan eng katta kuch miqdori yoki choʼzuvchi kuchlarga 
qarshilik koʼrsatish xususiyati boʼlib – mN, cN, N, kN, g, kg larda ifodalanadi. 
Nisbiy mustahkamlik – chiziqli zichlik birligiga mos keluvchi uzish kuchi 
miqdori, yaʼni 1 teks ipni uzishga ketgan kuch – cN/tex, g/tex, cN/den. 
Аbsolyut uzayish – iplarning uzilishgacha boʼlgan choʼzilish miqdori – mm. 
Nisbiy uzayish – iplarning uzilishgacha boʼlgan choʼzilish miqdori – %. 
Iplarning mustahkamligini aniqlash GOST 6611.2-73 “Toʼqimachilik iplari. 
Mustahkamlikni va uzilishdagi uzayishni aniqlash usullari” boʼyicha bajariladi. 
Iplarining mustahkamligi va uzilishdagi uzayishini aniqlash uchun “Centexuz” 
oʼquv-sinov laboratoriyasidagi STATIMAT-C avtomatik uzish jihozidan
 
foydalanamiz 
.
 
3-rasm. STATIMAT-C iplarni uzish mashinasi 
Iplarning eshilishi – bu 1m uzunlik birligiga toʼgʼri keladigan eshilishlar soni 
boʼlib, esh/m da belgilanadi. Iplar oʼng (Z) va chap (S) yoʼnalishda eshiladi. 

---

Iplarning eshilishini va qisqarishini aniqlash GOST 6611.3-73 “Toʼqimachilik 
iplari. Eshilish va qisqarishni aniqlash usullari” boʼyicha bajariladi. 
Iplarining eshilishini va qisqarishini aniqlash uchun “Centexuz” oʼquv-sinov 
laboratoriyasidagi TW-3 jihozidan foydalanamiz. 
4-rasm. TW-3 iplarni eshilishini aniqlovchi pribor. 
Haqiqiy namlik – bu tajriba yoʼli orqali jihozlar yordamida aniqlangan 
namunaning tarkibidagi suv bugʼlarining % dagi miqdoridir. 
100



q
q
h
m
m
m
W
bu erda: m – namunaning quritishdan oldingi vazni, g; 
mq – namunaning quritishdan keyingi oʼzgarmas vazni, g. 
Muvozanat namlik – namunaning atmosfera sharoitlarida saqlash natijasida 
olgan namligi. 
Meyoriy namlik– meyoriy hujjatlarda belgilangan namlik. 
Iplarning namligi GOST 6611.4-73 “Toʼqimachilik iplari. Namlikni aniqlash 
usullari” boʼyicha aniqlanadi. Quyidagi jadvalda namuna olish tartibi keltirilgan. 

---