5-Amaliy mashg’ulot Mavzu: O’lchov uskunalari O'lchov vositasi (SI) - O'lchovlarni bajarish uchun ishlatiladigan va standartlashtirilgan metrologik xususiyatlarga ega bo'lgan texnik vositalar yoki vositalar majmuasi. O'lchov asboblari yordamida fizik miqdorni nafaqat aniqlash, balki o'lchash ham mumkin.
O'lchov asboblari quyidagi mezonlarga ko'ra tasniflanadi:
1) konstruktiv amalga oshirish usullari bilan;
2) metrologik maqsadlar uchun.
Konstruktiv amalga oshirish usullariga ko'ra, o'lchash asboblari quyidagilarga bo'linadi.
1) kattalik o'lchovlari;
2) o'lchov o'tkazgichlari;
3) o'lchash asboblari;
4) o'lchash moslamalari;
5) o'lchash tizimlari.
Kattalik o'lchovlari belgilangan o'lchamdagi o'lchash asboblari o'lchash uchun qayta ishlatilishi mumkin. Ajratish:
1) aniq choralar;
2) ko'p tomonlama choralar;
3) chora -tadbirlar majmui.
Texnik jihatdan bitta qurilmani ifodalovchi bir qator o'lchovlar, unda mavjud bo'lgan chora -tadbirlarni har xil usullar bilan birlashtirish mumkin, o'lchov do'koni deyiladi.
O'lchov o'tkazgichlari (MT)- bu o'lchangan qiymatni boshqa qiymat bilan ifodalovchi yoki uni o'lchash ma'lumoti signaliga aylantiruvchi o'lchash asboblari bo'lib, ular keyinchalik qayta ishlanishi, konvertatsiya qilinishi va saqlanishi mumkin. O'lchov o'tkazgichlari o'lchangan qiymatni turli yo'llar bilan o'zgartirishi mumkin. Ajratish:
1) analog konvertorlar (AP);
2) raqamli-analogli konvertorlar (DAC);
3) analog-raqamli konvertorlar (ADC).
O'lchash moslamasi belgilangan diapazonga tegishli bo'lgan jismoniy miqdorning qiymatini oladigan o'lchash vositasi. Qurilmaning dizaynida odatda o'lchov qiymatini ko'rsatgichlari bilan tushunish uchun maqbul bo'lgan shaklga o'tkazadigan qurilma mavjud. O'lchov ma'lumotlarini qurilma dizaynida ko'rsatish uchun, masalan, o'q yoki raqamli indikatorli shkala ishlatiladi, bu orqali o'lchangan qiymatning qiymati yoziladi. Ba'zi hollarda o'lchash moslamasi kompyuter bilan sinxronlashtiriladi, so'ngra displeyga o'lchov ma'lumotining chiqishi amalga oshiriladi.
O'lchangan miqdorning qiymatini aniqlash uslubiga muvofiq quyidagilar mavjud. 1) to'g'ridan -to'g'ri ta'sir ko'rsatadigan o'lchash asboblari;
2) solishtirish uchun o'lchash asboblari.
To'g'ridan -to'g'ri o'lchash asboblari- bu asboblar, ular yordamida o'lchangan miqdorning qiymatini to'g'ridan -to'g'ri o'qish qurilmasida olish mumkin.
Taqqoslash o'lchash vositasi Uning o'lchoviga mos keladigan ma'lum miqdor bilan solishtirish orqali o'lchanadigan qiymatning qiymatini oladigan qurilma.
O'lchov asboblari o'lchangan qiymatni turli yo'llar bilan ko'rsatishi mumkin.
1) o'lchash asboblarini ko'rsatish;
2) o'lchash asboblarini yozib olish.
Ularning orasidagi farq shundan iboratki, ko'rsatgich o'lchash moslamasi yordamida siz faqat o'lchangan miqdor qiymatlarini o'qishingiz mumkin, va o'lchash moslamasining konstruktsiyasi o'lchov natijalarini, masalan, asboblar yordamida tuzatishga imkon beradi. diagramma yoki har qanday ma'lumot tashuvchiga murojaat qilish.
Oʻlchash asboblari — oʻlchanadigan kattalikning qiymatini (yoki miqdorini) bevosita aniqlashga imkon beradigan vositalar. Ular analog, raqamli, koʻrsatuvchi va qayd qiluvchi, integrallovchi, jamlovchi va boshqa turlarga boʻlinadi.
Analog oʻlchash asboblarida kattaliklarni oʻlchash shkala boʻyicha, raqamli oʻlchash asboblarida raqamli hisoblash qurilmasi boʻyicha amalga oshiriladi. Koʻrsatuvchi oʻlchash asboblari oʻlchash natijalarini faqat koʻrib turib aniqlash uchun moʻljallangan. Qayd qiluvchi oʻlchash asboblari oʻlchash natijalarini qogʻozga qayd qilib borish qurilmasi bilan taʼminlanadi. Bunday asboblar yozib boruvchi (qaydlar qogʻozga diagramma tarzida chizib boriladi) va bosuvchi (oʻlchash natijalari qogʻozga raqamlar tarzida bosib boriladi) turlarga boʻlinadi. Integrallovchi oʻlchash asboblarida oʻlchanadigan kattalik vaqt yoki boshqa mustaqil oʻzgaruvchan miqdor boʻyicha integrallanadi (massa, elektr va gaz hisoblagichlari). Jamlovchi oʻlchash asboblari turli kanallar boʻyicha keluvchi ikki yoki bir necha kattalik qiymatini jamlab koʻrsatadi (massa, bir necha elektr generatorining quvvatini jamlovchi vattmetr).
Oʻlchash asboblari korxonalarida texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish maqsadida oʻlchash asboblari koʻpincha rostlash, hisoblash va boshqarish qurilmalari bilan taʼminlanadi. Ular maxsus tuzilgan dasturlar boʻyicha ishlaydi.
Oʻlchash maʼlumotlarini uzatish, oʻzgartirish yoki avtomatik boshqarish tizimlarida foydalanish uchun qulay boʻlgan shakldagi signalni ishlab chiqish uchun moʻljallangan oʻlchash vositasi oʻlchash qurilmasi deb ataladi. Bu qurilma oʻlchash asboblarini, oʻlchash oʻzgartirgichlari (oʻlchanadigan kattalikni uzatish uchun qulay signalga oʻzgartiruvchi vosita) ni, kuchaytirgichlar va boshqalar moslamalarni oʻz ichiga oladi.
Chiziqlar va burchaklarni oʻlchash qurollari (chizgʻichlar, transportirlar va boshqalar) oʻlchash vositalari, vazn (ogʻirlik) oʻlchanadigan vositalar (tarozi) oʻlchov vositalari deb ataladi.
Elektr taqsimlash qurilmalarida va yuqori kuchlanishli oʻzgaruvchan tok zanjirlarida tok kuchi, kuchlanish, quvvat va energiyani oʻlchash xavfsizligini taʼminlash uchun elektr oʻlchash transformatori qoʻllanadi. Uning birlamchi chulgamiga oʻlchanadigan kattalik (tok, kuchlanish va boshqalar) taʼsir qiladi, ikkinchi (pasaytiruvchi) chulgʻami esa Oʻlchash asboblariga va himoya relesiga ulanadi. Oʻlchash transformatori yordamida elektr oʻlchash asboblari (voltmetr, ampermetr va vattmetr) bilan elektr kattaliklarning turli qiymatlarini oʻlchash mumkin. Keng maʼnoda — oʻlchash asboblari turli kattaliklar (fizik, mexanik, elektr va magnit kattaliklar) ni oʻlchash bilan bogʻliq boʻlgan barcha oʻlchash apparatlari, qurilmalari va vositalarini oʻz ichiga oladi. Hozir impulsli va raqamli oʻlchash apparatlari keng qoʻllanilmoqda.
