5-6-Amaliy mashg’ulot ms excel dasturida “Поиск решений” vositasini ishga tushirish va foydalanish

1-lаborаtoriya ishi. MS Еxce1 elektron jadvalida funksiyalaridan foydalanib amaliy masalalarni yechish (4-soat)


Ishning maqsadi: To’qimachilik sanoatida ishlab chiqarish jarayoniga oid ma’lumotlarni EXCEL elektron jadvali yordamida qayta ishlash.
Formulalar bilan ishlashni va jadvalni formatlashni o‘rgatish.


Laboratoriya ishi uchun topshiriqlar:
1. Excel dasturini ishga tushiring.
2. List1 sahifasining nomini «Ish haqini hisoblash» kabi o‘zgartiring (sahifa nomiga ikki chertki bosing, yangi nom yozing va Enter bosing).
3. Berilgan namunaga ko‘ra jadval tuzing:


Ish haqini hisoblash

t/r	Familiyasi va ismi	Maoshi	Daromad solig‘i 18%	pensiya fondi 1,2%	Qoldiq
1	Suyarov A	250000
2	Bektemirov B	185000
3	Usmonov A	224000
4	Isakov N	273000
	Jami

4. «Daromad solig‘i 18%» matnini katakchaga ikki qator ko‘rinishida joylang (D2 katakchasini ajrating, Format – Format yacheek buyrug‘ini bajaring, Viravnivanie vkladkasini oching, perenosit po slovam ga belgi qo‘ying).

5. E2, F2 katakchalarini ham shu usulda formatlang.
6. D3 katakchasiga =C3*0,3 formulasini yozing.
7. Avtomatik to‘ldirish markeridan foydalanib, bu formulani D3 katakchasidan D4:D6 dia’azonga ko‘chiring.
E3 katakchasiga =C3*0,02 formulasini yozing.
Avtomatik to‘ldirish markeridan foydalanib, bu formulani E3 katakchasidan E4:E6 dia’azonga ko‘chiring.
8. F3 katakchasiga = C3 – D3 – E3 formulasini yozing.
9. Avtomatik to‘ldirish markeridan foydalanib, bu formulani F3 katakchasidan v F4:F6 diapazonga ko‘chiring.
10. Kursorni C7 katakchasiga keltiring. Uskunalar panelidagi Avtosumma tugmachasini bosing. Dastur avtomatik tarzda formulaga SUMM (yig‘indi) funksiyasini qo‘shganligi hamda qo‘shish uchun dia’azon to‘g‘ri tanlanganligiga ishonch hosil qiling. Enter klavishini yoki tasdiqlash tugmachasini bosing.
12. Xuddi shu usulda D, E, F ustunlarning yig‘indisini hisoblang.
13. Jadval sarlavhasini o‘rtaga suring.
14. Jadvalga qalin tashqi ramka o‘rnating (jadvalni to‘la ajrating, Format – Yacheyki buyrug‘ini bajaring, Granitsa vkladkasini oching, Tip linii maydonida qalin chiziqni tanlang, Vneshnie tugmachasini bosing, OK).

15. Jadval ichidagi katakchalarni oddiy chiziqlar bilan ajrating.

16. Jadvalni o‘z hohishingizga ko‘ra fon berib, bo‘yang (kerakli katakchalarni ajrating, Format – Katakchalar buyrug‘ini bajaring, Vid vkladkasini oching, palitradan rang tanlang, OK).
17. Ishchi kitobni «maosh» nomi bilan saqlang.
18. Sizda quyidagi hosil bo‘lishi kerak:

Ish haqini hisoblash
№	Familiyasi va ismi	Maoshi	Daromad solig‘i 18%	pensiya fondi 1,2%	Qoldiq
1	Suyarov A	250000	45000	3000	202000
2	Bektemirov B	185000	33300	2220	149480
3	Usmonov A	224000	40320	2690	180990
4	Isakov N	273000	49140	3280	220580
	Jami	932000	167760	11180	753060

2-vazifa.
Ishning maqsadi: Nisbiy va absolyut adres tushunchalari, funksiyalar ustasi bilan tanishtirish.


Topshiriqlar:
Ikki xonali sonlar kvad­ratlarining quyidagi jadvalini tuzamiz.

KVADRATLAR JADVALI
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
1	100	121	144	169	196	225	256	289	324	361
2	400	441	484	529	576	625	676	729	784	841
3	900	961	1024	1089	1156	1225	1296	1369	1444	1521
4	1600	1681	1764	1849	1936	2025	2116	2209	2304	2401
5	2500	2601	2704	2809	2916	3025	3136	3249	3364	3481
6	3600	3721	3844	3969	4096	4225	4356	4489	4624	4761
7	4900	5041	5184	5329	5476	5625	5776	5929	6084	6241
8	6400	6561	6724	6889	7056	7225	7396	7569	7744	7921
9	8100	8281	8464	8649	8836	9025	9216	9409	9604	9801

A3 katakchasiga 1 sonini yozing, A4 katakchasiga 2 sonini yozing, ikkala katakchalarni ajrating va markerni ‘astga surib, ustunni 1 dan 9 gacha sonlar bilan to‘ldiring.

Xuddi shu usulda B2 - K2 katakchalarni 0 dan 9 gacha sonlar bilan to‘ldiring.
Siz satrni 0 dan 9 gacha sonlar bilan to‘ldirganingizda, sizga kerak bo‘lgan katakchalar bir vaqtda ekranda ko‘rinmaydi. Hamma ustunlar bir xil kenglikda bo‘lishini ta’minlaymiz.
Buning uchun A dan K gacha ustunlarni ajratib, FormatStolbets SHirina... buyrug‘ini bajaring, SHirina stolb­tsa maydoniga kerakli qiymatni, masalan 6 ni yozing.
Hammaga ma’lumki, B3 katakchasiga A ustundagi o‘nlar xonasidagi raqamdan hamda 2-qatordagi birlar xonasidagi raqamdan tuzilgan sonning kvadratini hisoblovchi formulani joylashtirish kerak. SHunday qilib, V3 katakchasidagi kvadratini hisoblash kerak bo‘lgan sonni =A3*10+V2 formula bilan ifodalash mumkin (o‘nlar xonasidagi raqamni 10 ga ko‘’aytirib, birlar xonasidagi raqamga qo‘shilgan). Endi bu sonning kvadratini hisoblash qoldi.
Funksiyalar ustasidan (Master funktsiy) foydalanamiz.
Buning uchun natija yozilishi kerak bo‘lgan B3 katakchasiga o‘tib, Vstavkafunksiya... buyrug‘ini bajaring.

Funksiyalarning taklif qilingan kategoriyalari orasidan "Matematicheskie" ni tanlang. Ro‘yhatdan "Stepeng‘" funksiyasini tanlang, OK bosing.

Keyingi muloqot oynasida sonni (darajaning asosini) – A3*10+B2 yozing va daraja ko‘rsatkichini – 2 yozing. Bevosita elektron jadvalning katakchasida formula yozganda ham, bu funksiyalar ustasi bilan bilan ishlash vaqtida ham murojaat qilingan adreslarni klaviaturadan terish shart emas. Funksiyalar ustasi bilan bilan ishlash vaqtida elektron jadvalning mos katakchasini sichqoncha bilan ko‘rsatish yetarlidir. SHunda katakchaning adresi muloqot oynasining "Число" – sonni yozish maydonida ‘aydo bo‘ladi. Siz faqat arifme­tik amal belgilarini (*, +) va 10 sonini yozsangiz, yetarli.
Agar muloqot oynasining o‘lchami katta bo‘lib, jadvalning kerakli katakchalarini to‘sib qolsa, uning sarlavhasini sichqonchaning chap tugmachasi bilan ushlab chetga suring. SHu muloqot oynasining o‘zida sonning o‘zini (10) va hisoblangan darajani (100) ko‘rish mumkin.
Faqat OK tugmachasini bosish qoldi xolos.
B3 katakchasida hisoblash natijasi paydo bo‘ldi.
Bu formulani jadvalning boshqa katakchalariga ham ko‘chirish kerak. B3 katakchasini ajrating va markerning o‘ng tomonga surib, qo‘shni katakchalarni to‘ldiring.
C ustunni sichqoncha bilan kengaytiring. Son ko‘rindi, lekin u 11 sonining kvadratiga umuman mos kelmaydi.

Nega? Gap shundaki, biz formulani o‘ng tomonga surib, qo‘shni katakchalarni to‘ldirganimizda, Excel avtomatik tarzda harakatni hisobga olgan holda formulada murojaat qilingan katakchalar adresini ham o‘zgartirdi. C3 katakchasida 11 sonining kvadrati emas, balki = B3*10+C2 formula bilan to‘ilgan sonning kvadrati hisoblangan.

Bu jadval katakchalariga nisbiy murojaatdir. Biroq ma’lum murojaatlarni o‘zgartirmaslik zarurati tug‘ildi, ya’ni, o‘nlar xonasidagi raqamni faqat A ustundan, birlar xonasidagi raqamni faqat 2-qatordan olish zarur (formulani pastga davom ettirish imkoni bo‘lishi uchun). Bu holda absolyut murojaatdan foydalaniladi.
Katakchalar adresining ixtiyoriy ‘ozitsiyasini saqlab qolish uchun undan oldin $ belgisi qo‘yiladi.
SHunday qilib, C ustunning avvalgi kengligini sichqoncha bilan tiklang hamda quyidagi ishlarni bajaring:
B3 katakchasiga o‘ting, kursorni formulalar qatoriga keltiring, mavjud =СТЕПЕНЬ (A3*10+В2;2) formulani =СТЕПЕНЬ($A3*10+$В2,2) kabi to‘g‘rilang.
Endi to‘ldirish markeridan foydalanib, bu formula yordamida jadvalning barcha bo‘sh katakchalarini to‘ldirish mumkin (avval o‘ngdagi katakchalarga tortiladi, blokni ajratishni bekor qilmay turib ‘astdagi katakchalarga tortiladi).
Faqat jadvalni formatlash qoldi: A1 katakchasiga sarlavhani yozish, birlashtirish, o‘rtaga surish, chiziqlarini chizish, alohida katakchalarni rangli fon bilan to‘ldirish kerak.