5-6-Amaliy mashg’ulot Gen injenerligi metodlarida ishlatiladigan fermentlar Restriksion endonukleazalar, restriktazalar

3 –tipdagi, oraliq tipdagi restriktazalar (masalan, EcoPI) kerakli ketma – ketlikni aniqlaydi va qo‘sh zanjirli DNK molekulasini kesadi, buni ular ma’lum bir nukleotid juftliklarining uchlaridan chekingan holda olib boradilar. Bunda DNKning tekis (o‘tmas) yoki 5’- yoki 3’- (yopishqoq) uchli fragmentlari hosil bo‘ladi. Bu restriktazalar assmimetrik saytlarni taniydilar.

2007 yilga kelib restriksionendonukleazalarning 3000 dan ortiq turi aniqlangan. 600 dan ortiq restriktazalar tijorat preparatlari ko‘rinishida ishlab chiqarilmoqda va laboratoriyalarda DNKni modofikatsiyalashda, turli xil gen injenerligidagi masalalarni yechishda foydalanib kelinmoqda.



Izoshizomerlar

• 
  Izoshizomerlar – bu bir xil ketma – ketliklarni aniqlash xususiyatiga ega bo‘lgan restriksion endonukleazalari jufligi bo‘lib, ba’zi hollarda metillashgan nukleotidlar qoldig‘I mavjudligi bilan farqlanadi. Ular ketma – ketliklarni bir xil joylarda kesadi. Masalan, izoshizomerlar SphI (CGTAC^G) va BbuI (CGTAC^G) restriktazalari hisoblanadi. Tanlangan ketma – ketlikni o‘ziga xos kesilishi va tanilishi uchun xizmat qiluvchi birinchi ajratilgan fragment prototip deb nomlanadi, qolgan shunga o‘xshash restriktazalarning hammasi izoshizomerlar deyiladi.
  
• 
  Izoshizomerlarni turli xildagi bakteriya shtammlaridan ajratib olinadi, shuning uchun har bir izoshizomerlar uchun turlicha reaksiya sharoitlari talab qilinadi. Adenozin qoldig‘ining DNKda metillanishi Sau3A (metillangan va metillanmagan GATC ketma – ketlikni kesadi ), DpnI (GMeATCning faqatgina metillangan ketma – ketligini kesadi) va MboI (faqatgina metillanmagan ketma – ketliklarni kesadi) izosh izomerlari yordamida aniqlash mumkin.
  

• 
  Geteroshizomerlar (neoshizomerlar). Xuddi shunday ketma – ketlikni aniqlaydigan , lekin uni boshqacha uslubda kesuvchi fragmentga Geteroshizomerlar (neoshizomerlar) deb ataladi. Masalan, SmaI (GGG^CCC) va XmaI (G^GGCCC) restriktazalari geteroshizomerlar hisoblanadi, lekin ular bir – biriu chun izoshizomerlar emas.
  
•