5- mavzu. Bilish falsafasi (Gnoseologiya) Reja

Fanlararo tadqiqot metodlari
–
asosan fan sohalari tutashgan joyda amal qiladigan 
(metodologiyaning turli darajasi elementlarini birlashtirish natijasida yuzaga kelgan) bir 
qancha sintetik va integrativ usullar majmui. 
Mazkur metodlar kompleks ilmiy dasturlarni 
amalga oshirishda keng qo‘llaniladi.
Falsafa metodlari
.
Falsafa metodlarining asoslari bevosita amaliy faoliyat bilan 
bog‘liq.
Turli konkret vazifalarni hal qilishning zaruriy shartlaridan biri universal xususiyatga 
ega bo‘lgan umumiy falsafiy metodlarga murojaat qilishdir. Bu metodlar haqiqatni anglashda 
umumiy yo‘lni ko‘rsatadi. Mazkur metodlarga falsafaning qonun va kategoriyalari, kuzatish va 
tajriba, taqqoslash, analiz, sintez, induksiya, deduksiya va h.k.lar taalluqli. Agar maxsus 
metodlar ob'ektning qonuniyatlarini o‘rganishning xususiy usullari sifatida namoyon bo‘lsa, 
falsafiy metodlar shu ob'ektlarda namoyon bo‘ladigan, alohida xususiyatlardagi harakat, 

---

taraqqiyotning eng umumiy qonuniyatlarini o‘rganadi. Aynan shu o‘rinda tajriba hal qiluvchi 
ahamiyatga ega. Har bir metod ob'ektning alohida tomonini bilishga imkoniyat yaratadi.
Falsafaning eng qadimgi keng tarqalgan metodlardan biri dialektika bo‘lsa, ikkinchisi 
metafizikadir. Biroq falsafa metodlari bular bilan cheklanmaydi. Bugungi kunda uning sofistika, 
eklektika, analitik, (hozirgi zamon analitik falsafasi), intuitiv, fenomenologik, sinergetik, 
germenevtik (tushunish) va boshqa turlari ham mavjud. Endilikda turli metodlarni birlashtirish 
jarayoni ham ro‘y bermoqda (masalan, Gadamer germenevtikani ratsional dialektika bilan 
birlashtirishga harakat qiladi). 
Dialektika(yunon. dialektika — bahs, suhbat) tabiat, jamiyat va bilish taraqqiyoti 
qonuniyatlari hamda ularning asosida shakllanadigan umumiy tafakkur uslubi va amaliy 
faoliyat haqidagi ta'limotdir.
U grek tilida bahs va suhbatlashish san'ati, degan ma'noni 
anglatadi. Antik dunyo faylasuflari uni haqiqatga erishish yo‘li va usuli sifatida talqin etganlar. 
Hozirgi davrga kelib dialektika olamdagi narsa va hodisalar doimo o‘zgarishda, o‘zaro 
aloqadorlik va bog‘liklikda, taraqqiyot va rivojlanishda, deb tushunishga asoslanadi. Unga ko‘ra, 
olamda o‘z o‘rniga va joyiga, yashash vaqti va harakat yunalishiga ega bo‘lgan barcha narsalar 
va voqyealar bir-birlari bilan bog‘liq va aloqador tarzda, bir-birlarini taqozo etadigan, doimiy va 
takrorlanib turadigan bog‘lanishlar orqali namoyon buladi.