5- mashg’ulot mavzu: biologiyani o’qitishda xamkorlikda o’qitish texnologiyаsining kichik guruhlarda o’qitish metodi foydalanish

---

5- MASHG’ULOT 
MAVZU: BIOLOGIYANI O’QITIShDA XAMKORLIKDA O’QITISH 
TEXNOLOGIYАSINING KIChIK GURUHLARDA O’QITISh METODI 
FOYDALANISh. 
Mashg’ulot maqsadi
. Xamkorlikda o’qitish texnolgiyasining metodlarini
qo’llashning texnolgik bosqichlari va xaritasini tuzishni o’rgatish.
Mashg’ulot natijalari. 
1.Hamkorlikda o’qitish texnologiyasining kichik guruhlarda ijodiy izlanish 
metodiga xos xususiyatlar va mohiyatini tushuntiring.
2. Xamkorlikda o’qitish metodalrini ko’rib chiqing. Ularni bir-biri bilan taqqoslang. 
Kichik guruhlarda hamkorlikda o’qitish (R.Slavin 1986). Bu yondashuvda 
kichik guruhlar 4 ta talabadan tashkil topadi. O’qituvchi avval mavzuni tushuntiradi, 
so’ngra talabalarning mustaqil ishlari tashkil etiladi. Talabalarga berilgan o’quv 
topshiriqlari 4 qismga ajratilib, har bir talaba topshiriqning ma’lum qismini bajaradi. 
Topshiriq yakunida har bir talaba o’zi bajargan qism yuzasidan fikr yuritib, 
o’rtoqlarini o’qitadi, so’ngra guruh a’zolari tomonidan topshiriq yuzasidan umumiy 
xulosa chiqariladi. O’qituvchi har bir kichik guruh axborotini tinglaydi va test 
topshiriqlari yordamida bilimlarni nazorat qilib baholaydi. 
Talabalarning kichik guruhlardagi o’quv faoliyati o’yin (turnir, musobaqa) 
shaklida, individual tarzda xam tashkil etilishi mumkin. 
Mavzuning nomi ; Populatsiya 
–
turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang`ich 
birligi 
Darsning maqsadi; 
Darsning ta`limiy maqsadi ;
O`quvchilarda Evolutsiya ,Genlar drayfi , Populatsion 
to`lqin , Mutatsion va Kombinatsion o`zgaruvchanlik haqida bilim ,ko`nikma hosil 
qilish.
Darsning tarbiyaviy maqsadi;O`quchilarda evolutsiyaning paydo bo`lishiga tasir 
etuvchi omillarni bilgan holda ularda ekalogik , iqtisodiy , ahloqiy tarbiya turlarini 
rivojlantirish. 
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: Evolutsiyaning boshlang`ich omilli,hodisasi ,birligi 
,genlar drayfi ,populatsion to`lqin ,alohidalanish haqidagi bilimlarni darslik ,ilmiy 
ommabop maqollalar, ahborot vositalari orqali rivojlantirish.. 
Asosiy tushunchalar: Populatsiya , mikro evolutsiya, alohidalanish , populatsion 
to'lqin , genlar drayfi . 
O'tgan mavzuni so'rash va xulosalash ( 15 daqiqa)
Yangi mavzu bayoni 
Tur doirasidagi evolutsiya jarayonlari haqida so
‘
z yuritilar ekan, awalo evolutsiyaning, 
boshlang
‘
ich birligi, materiali, hodi- sasi va omillari kabi tushunchalami bir-biridan 
farq qilish zarur. 

---

Populyatsiya evolutsiyaning boshlang*ich birligi. Har bir turga kiruvchi organizmlar 
areal doirada bir xil tarqalmagan boMib, ba
’
zi joylarida siyrak, boshqa joylarda esa 
zich joylashgan. Chunonchi, qayin G
‘
arbiy hududida tarqalgan.Bir turga kiruvchi 
individlar- ning arealda bir xil tarqalmasligi, turli yerlarda hayot sharoitining har xil 
boMishidandir. Populyatsiya deyilganda bir tur tarqalgan arealning ma'lum qismida 
joylashgan shu turga mansub boshqa populyatsiyalardan ayrim belgi-xossalari bilan 
farq qiluvchi, nis- batan alohidalashgan, urchib ko
‘
paya oladigan individlar yig
‘
indisi 
tushuniladi. 
Populyatsiya evolutsiyaning boshlang
‘
ich birligi deyilishiga sabab shuki, u tur 
doirasidagi mustaqil evolut- sion rivojlanish mumkin bo
‘
Igan organizmlaming kichik 
yig
‘
indi- sidir. Tur doirasida organizmlar oila, gala, poda bo
‘
lib yashay- dilar. Lekin 
ular uzoq muddat shunday holatda bo
‘
lmay, tezda tarqalib ketishlari mumkin. Shunga 
binoan ular evolutsiyaning boshlang
‘
ich birligi bo
‘
la olmaydi.
Mavzuni mustahkamlash uchun topshiriqlar 
1. Nuqtalar o'rniga to'g'ri javobni qoying 
1.............evolutsiyaning boshlang'ich birligi 
2.............evolutsiyaning boshlang'ich materiali 
3.............evolutsiyaning boshlang'ich hodisasi 
4............evolutsiyaning boshlang'ich omillari 
Javob
1. Populatsiya 
2. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik 
3. Populatsion o'zgarish 
4. Populatsion to'lqin 
2. Evolutsiyaga oid jumlalarning tushirib qoldirilgan sozlarini yozing 
1.Tur doirasidagi ro'y beradigan evolutsion o'zgarishlar .......... .deyiladi 
2. Tur darajasidan yuqori bo'lgan darajalarda ro'y beradigan evolutsion o'zgarishlar 
.......... deyiladi
3. Tasodifiy sabablar tasirida populatsiya genetik tuzilishining o'zgarishi - genetik 
avtomatik jarayonga
.......... deyiladi 
4. Tur ichidagi individlarning o'zaro chatishmasligi natijasida hosil bo'ladigan turning 
alohidalanishi .......... 
deyiladi 
5 . Tur ichidagi individlarning o'ziga xos xulq atvori bilan hosil bo'lgan turning 
alohidalanishi .............. 
deyiladi. 
Javobi 

---

1.Mikrovolutsiya
2. Makroebolutsiya
3. Genlar drayfi 
4. Biologik alohidalanish 
5. Etiologik alohidalanish 
3. Turlarning alohidalanishlariga xos belgilarni to'g'ri ajratining 
1, Geografik alohidalanish 
2 Ekalogik alohidalanish 
3 Etiologik alohidalanish
4 Genlar drayfi 
5 Populiatsion to'lqin 
6Populiatsiya 
7 Mutatsion o'zgaruvchanlik 
8 Biologik alohidalanish 
Javobi 
1,2,3,8 
4.a) Populyatsiya to'lqini va b)genlar dreyfiga hos bo'lgan hususiyatlarni to'g'ri juftlang 
1. Qulay kelgan yillarida hayvon turlarining ortishi yoki kamayishi. 2. Yogin sochin 
yillarida o'simliklarning avj olib o'sishi.3. Rayt tajribasi,4. Yogin sochin ko'p bo'lgan 
yillarida hasoratlarning soning ortishi. 5.Genafonddagi genlarning tasodifiy o'zgarishi, 
6. Evolutsiyaning boshlang'ich omilli 
1 
Populiatsion tolqin 
A 
2 
Genlar drayfi 
B 
Javobi 
1 
Populiatsion tolqin 
A 
1.2.4.6 
2 
Genlar drayfi 
B 
3.5 
5. Quyidagi evolutsiyaning boshlang'ich a)birligi, b)materiali,d) omillari berilgan ularni 
to'g'ri juftlashtiring 
1. Populatsiya to'lqini , 2. Mutatsiya. 3. Genlar drayfi, 4. Kombinativ o'zgaruvchanlik,5. 
Populatsiya, 6. Alohidalanish. 
Javobi 
a) 5 
b) 2,4 
d) 1,3,6 
6. Berilgan jumlalarni to'g'ri yoki Noto'g'ri ekanligini ha yoki yo'q javobi orqali 
izohlang 
1 
Genlar drayfi bu genomdagi xromosomalarning tasodifiy o'zgarishi

---

2 
Populatsion to'lqini- populyatsiya tarkibidagi organizmlarning son jihatdan 
ortib yoki nihoyatda kamayib ketishi. 
3 
Evolutsiyaning boshlang'ich hodisasi bu turkum genofonddining uzoq 
davom etadigan yonaltirilgan o'zgarishlari 
4 
Geografik alohidalanish bu tur ichidagi individlarning o'zaro 
chatishmasligiga olib keluvchi o'zgarish.
5 
Evolutsiyaning boshlang'ich materiali mutatsion va kombinativ 
o'zgaruvchanlik hisoblanadi. 
Javobi 
1. Yoq 
2.ha 
3.ha 
4.yoq 
5 ha 
7. Olimlarning qilgan ishlari berilgan jadvalni toldiring 
1 
Meller 
A 
2 
Ch. Darvin 
B 
3 
Rayt 
D 
4 
J. B. Lamark 
E 
Javobi 
1 
Meller 
A 
Genlar drayfi ustida ish olib borgan 
2 
Ch. Darvin 
B 
Letal mutatsiyalar ustida ish olib borgan 
3 
Rayt 
D 
Evolutsiyaning harakatlantiruvchi kuchlari 
haqida toliq asoslab bergan 
4 
J. B. Lamark 
E 
Organik olam evolutsiyasi haqida dastlabki 
fikrni bildirgan lekin harakatlantiruvchi 
kuchlarni tariflab berolmagan 
8. Evolutsiyaning sintetik nazariyasining qoidalarini aniqlang 
1. Evolutsiyaning boshlang'ich materiali mutatsion va kombinativ o'zgaruvchanlik 
bo'ladi 
2. Turni tariflovchi tur mezonlari 
3 . Evolutsiyaning boshlang'ich omilli populatsiya deyiladi
4. Har bir tur populatsiyalardan tashkil topgan . 
5. Tur mezonlariga geografik, biologik, morfologik, fizalogik, etiologik kiradi 
6. Genlar almashinuvi ko'p roq tur doirasida ro'y beradi 
Javobi 
1, 3,4,6 
9. 57- rasmda ko'rsatilgan a)1932 yillarda , b) 1940yillarda , d) 1948yillarda , e) 
1954yillarda yirtqichlar turkumi vakillarida populyatsiya to'lqini qanday bo'lgan. 
1 1932yil 
A 
2 1940yil 
B 
3 1948yil 
D 

---

4 1954yil 
E 
1.O'sgan 
2.Kamaygan 
3. O'zgarmagan 
Javobi 
1 1932yil 
A 
O'sgan 
2 1940yil 
B 
O'sgan 
3 1948yil 
D 
O'zgarmagan 
4 1954yil 
E 
Kamaymagan 
10. a)Evolutsiyaning boshlang'ich materiali va b) Evolutsiyaning boshlang'ich 
hodisasiga hos bo'lgan hususiyatlarni juftlang. 
1 
Evolutsiyaning boshlangich 
materiali 
A 
2 
Evolutsiyaning boshlangich 
hodisasi 
B 
1. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik,2. Mutatsiyalarning gen , xramosoma , 
genom, sitoplazmatik turlari bor, 3. Populayatsiya genafondining nisbatan 
o'zgartirishiga evolutsiyaga qo'yilgan qadam .4. Tur populatsiyasining nisbatini 
taqqoslash yo'li bilan populiatsiya genafondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligini 
aniqlanadi.5. Gen mutatsiyalarining takrorlanishi juda tez uchraydi. 6. Genom 
mutatsiyalari juda kam uchraydi 
Javobi 
1 
Evolutsiyaning boshlangich 
materiali 
A 
1.2.5.6 
2 
Evolutsiyaning boshlang'ich 
hodisasi 
B 
3.4 
11.Evolutsiyaning boshlang'ich omillari a) Genlar drayfi, b) Populiyatsiya to'lqini, d) 
Alohidalanishga hos husisiyatlarini juftlang 
1. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik,2. Rayt tajribasi 3 Mutatsiyalarning gen , 
xramosoma , genom, sitoplazmatik turlari bor, 4. Uning geografik, biologik, ekalogik 
, etiologik alohidalanish turlari bor ,5.Populayatsiya genafondining nisbatan 
o'zgartirishiga evolutsiyaga qo'yilgan qadam .6 Tur populatsiyasining nisbatini 
taqqoslash yo'li bilan populiatsiya genafondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligini 
aniqlanadi.7) turlar soning keskin ortishi va kamayishi kuzatiladi.8) Gen 
mutatsiyalarining takrorlanishi juda tez uchraydi. 9)Genom mutatsiyalari juda 
kam uchraydi 
a)2, 

---

b)5,7 
d)4, 
12. Jumlani davom ettirining 
a) Geografik alohidalanish............ 
b) Biologik alohidalanish ............. 
d) Ekalogik alohidalanish. ............. 
e)Etiologik alohidalanish ............. 
Javobi
a) Geografik alohidalanish yirik daryo, baland toglar , boshqa to'siqlar orqali alohida 
turlarga bolinadi. 
b) Biologik alohidalanish bu tur ichidagi o'zaro chatishtirmasligiga olib keladiga 
alohidalanish 
d) Har hil tur vakillaring jinsiy vaoliyati va muddati turlichaligiga bog"liq 
e)Bir turga mansub hayvonlarning turli xil hulqqa ega bolishi 
13 Nuqtalar o'rniga mos so'zlarni qoying
1 ..................... bu genomdagi xromosomalarning tasodifiy o'zgarishi
2. .................... bu populyatsiya tarkibidagi organizmlarning son jihatdan ortib yoki 
nihoyatda kamayib ketishi. 
3. ....................bu tur ichidagi individlarning o'zaro chatishmasligiga olib keluvchi 
o'zgarish.
4. ?................. bu turkum genofonddining uzoq davom etadigan yonaltirilgan 
o'zgarishlari 
5. Evolutsiyaning boshlang'ich materiali ...............o'zgaruvchanlik hisoblanadi. 
Javobi 
1Genlar drayfi 
2 Populatsion to'lqin 
3Biologik o'zgarishlar 
4Evolutsiyaning uzoq vaqt davom ettishi 
5 Mutatsion va kompinativ o'zgaruvchanlik 
14 Evolutsiyaning sintetik nazariyasining qoidalarini aniqlang 
1. Evolutsiyaning boshlang'ich materiali mutatsion va kombinativ o'zgaruvchanlik 
bo'ladi 
2. Turni tariflovchi tur mezonlari 
3 . Evolutsiyaning boshlang'ich omilli populatsiya deyiladi
4. Har bir tur populatsiyalardan tashkil topgan . 
5. Tur mezonlariga geografik, biologik, morfologik, fizalogik, etiologik kiradi 
6. Genlar almashinuvi ko'p roq tur doirasida ro'y beradi 
Javobi 
1, 3,4,6 

---

15 Mikro evolutsiyaga hos hususiyatlarni aniqlang.
1 
Mikro evolutsiyaga hos 
hususiyatlar 
A 
1. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik,2. Mutatsiyalarning gen , xramosoma , 
genom, sitoplazmatik turlari bor, 3. Populayatsiya genafondining nisbatan 
o'zgartirishiga evolutsiyaga qo'yilgan qadam .4. Tur populatsiyasining nisbatini 
taqqoslash yo'li bilan populiatsiya genafondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligini 
aniqlanadi.5. Gen mutatsiyalarining takrorlanishi juda tez uchraydi. 6. Genom 
mutatsiyalari juda kam uchraydi 
Javobi 
1 
Mikroevolutsiyaga hos 
hususiyatlar 
A 
1.2.3.4.6.