5-“ ” sinf ona tili

“tasdiqlayman”

MMIBDO‘_______ ______________________

2020-2021 o‘quv yili uchun tuzilgan kimyo fanidan “Yosh Kimyogar” nomli to‘garagining

ISH REJASI

№	Yillik ish reja mavzulari	Soat	Sana	Uyga Vazifa	Izoh
1	O'zbekiston kimyogar olimlarining kimyo faniga qo’shgan hissalari.
2	Atom- molekulyar ta’limot. Atom va olekulalarning realligi, kimyoviy element, kimyoviy belgi.
3	Oddiy va murakkab moddalar
4	Kimyoviy formula va undan kelib chiqadigan xulosalar Valentlik. Indeks haqida tushuncha
5	Kimyoviy reaksiya turlari. Kimyoviy reaksiya
6	Kislorod-oddiy modda. Uning olinishi, xossalari
7	Vodorod kimyoviy element, uning olinishi
8	Suv havzalarini ifloslanishdan saqlash choralari. Suvni tozalash usullari.
9	Oksidlarni tarkibi tuzilishi nomlanishi
10	Asoslarni tarkibi tuzilishi nomlanishi
11	Kislotalar tarkibi tuziiishi nomlanishi
12	Tuzlar tarkibi tuzilishi nomlanishi.
13	Atom yadro tarkibi.
14	Izotoplar va izobarlar.
15	Yadro reaksiyalari
16	Kimyoviy bog’lanish turlari
17	Elementlarning oksidlanish darajasi.
18	Oksidlanish -qaytarilish reaksiyalari
19	Elekrolitik dissotsiatsiyalanish nazariyasi.
20	Kislota, ishqor va tuzlarning dissotsiatsiyalanishi
21	Ion almashinish reaksiyalari.
22	Kislorod guruhchasi elementlari.
23	Kimyoviy reaksiya tezligi.
24	Sanoatda sulfat kislota ishlab chiqarish.
25	Uglerod guruhidagi elementlarining umumiy tavsifi
26	Kremniyning davriy sistemadagi o'rni atom tuzilishi
27	O’zbekistonda metallurgiya.Cho'yan va po'lat ishlab chiqarish.
28	Organik kimyo uglerod birikmalari kimyosidir
29	To'yingan uglevodorodlar.
30	To'yinmagan uglevodorodlar
31	Aldegidlar.
32	Uglevodlar tarkibi va guruhlarga bo'linishi
33	Azotli organik birikmalar.
34	Oqsillar, Yuqori molekulyar birikmalar

I-Sana__________ II- Sinf-___________

III-Mashg’ulotning mavzusi: O'zbekiston kimyogar olimlarining kimyo faniga

qo’shgan hissalari.

IV-Mashg’ulotning maqsadi:

O'zbekiston kimyogar olimlarining kimyo fanigaqo’shgan hissalari haqida ma’lumot berish.

-- O'quvchilarni o'z maqsadiga erishish ruhida tarbiyalash.Bir-birlariga o'zaro hurmat, jamoa bo'lib ishlash, o'zaro yordam va berilganvazifani bajarishda ma’suliyat sezish ko'nikmalarini tarkib toptirish. O'quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy izlanish,guruhlarda ishlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash,fikrni aniq ifodalashga o'rgatish, til madaniyatini o'stirish.

TAYANCH KOMPETENTSIYALAR:

TK-1:Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. ,o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati,media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish.TK-3: kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish. TK-5: -Sog‘lom turmush tarziga amal qilishda kimyoviy mahsulotlari haqida tushunchaga ega bo‘lish. TK-6:-O‘rganilgan bilimlar asosida kundalik turmushda foydalaniladigan jarayonlardagi hisoblashlarni bilish. Kimyo fani sohasida inson hayot faoliyatida uning mehnatini yengillashtiradigan, fan-texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish.

FANGA DOIR KOMPETENTSIYALAR: F.K.1- Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasini shakllantirishF.K.2- Element va hodisalarni kimyoviy tilda ifodalay olish kompetensiyasini shakllantirish.

V-Mashg’ulot turi: Yangi tushuncha va qonunlarni o'rgatuvchi mashg’ulot.

VI-Mashg’ulotda foydalaniladigan metodlar: Hamkorlik texnologiyasi, "Aqliy hujum"

VII-Mashg’ulotda foydalaniladigan jihozlar: ko'rgazmalar

VIII-Tashkiliy qism:

a)salomlashilsh b)navbatchi axboroti

c)davomatni aniqlash d)uyga vazifani tekshirish

IX. Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	12 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	3 daqiqa

X-O'tilganlarni takrorlash:

1. Kimyo fanining predmeti nima?

2. Kimyo fanida biz nimalarni o'rganamiz?

3. D. Mendeleyevning davriy sistemasi nechanchi yilda yaratilgan?

XI-Yangi mavzu bayoni:

Jahon kimyogar olimlari qatorida o‘zbekistonlik kimyogar olimlar ham kimyo

fani va sanoatining rivojlanishiga o‘z hissalarini qo‘shib kelmoqdalar.

0 ‘zbekiston Fanlar Akademiyasining Umumiy va anorganik kimyo instituti,

Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti, Bioorganik kimyo instituti, 0 ‘simlik moddalari kimyosi instituti hamda bir qator ilmiy-tadqiqot laboratoriyalarida, oliy o‘quv yurtlarining kimyo fakultetlari va kafedralarida kimyo sohasining turli yo‘nalishlari bo‘yicha ilmiy-tadqiqotlar olib borilmoqda.

Ahmedov K.S., ParpiyevN.A., Solihov Sh.I., YusupbekovN.R., Asqarov M.A.,

Ne’matov S.N., Abduvahobov A.A., Salimov Z.S., Rashidova S.Sh., Obidova M.O., Mirkomilov Г.М., Beglov B.M., Iskandarov S.I., RustamovX.R., Toshpo‘latov Y.T., Tolipov Sh.T., Aslanov H.A., Abdurasulova R.A., Maxsumov A.G\, Shohidoyatov X.M., liliayev K.S., To‘rayev A.S., Musayev 0 ‘.N., Yusupov D.Y., Turopjonov S.М., Mahkamov J.M., Azizov U.M., Irismetov M.P., Sirliboyev T.S., Yo‘lchiboyev A. A., Muftaxov A.G., Ahmerov Q.A., Ismoilov I.I., Hakimov G‘.H. va boshqa taniqli o’zbek kimyogar olimlarining olib borgan va bugungi kunda amalga oshirayotgan ilmiy tadqiqotlarining natijalari 0 ‘zbekistonda kimyo fani va sanoatining rivojlanishida va jahonga tanilishida muhim ahamiyatga egadir.

S.Sodiqov(1913-1987)0 ‘zFA akademigi, kimyo fanlari doktori, professor. 600 dan ortiq ilmiy maqolalari, 100 dan ortiq ixtirolari bor. 10 ta fan doktori, 80 ta fan

nomzodlarini tayyorlagan. G‘o‘zadan ajratib olingan moddalarni kompleks kimyoviy tekshirish natijalariga bag‘ishlangan ishlari uchun 1985-yilda D.I.Mendeleyev nomidagi oltin medal bilan taqdirlangan. Mehnat Qahramoni unvoniga sazovor bo‘lgan. 0 ‘zFA Bioorganik kimyo institutiga asos solgan.

Dunyoga mashhur bo‘lgan kimyogar olimlar kitobiga kiritilgan o‘zbek olimi.

S.A.Yunusov. 0 ‘zFA akademigi,kimyo fanlari doktori, professor. 600 dan ortiq ilmiy maqolalar, 100 dan ortiq ixtirolar, 10 dan ortiq monografiyalar

muallifi. 10 dan ortiq fan doktori, 100 dan ortiq fan nomzodi tayyorlagan. 1969-yilda Mehnat Qahramoni unvoniga sazovor bolgan. D.I.Mendeleyev

nomidagi oltin medal bilan taqdirlangan. 0 ‘zFA 0 ‘simlik moddalari kimyosi institutiga asos solgan va o‘simlik moddalari kimyosi maktabini yaratgan. 0 ‘zbekistonda uchraydigan 3600 dan ortiq o‘simlikda 2000 dan ortiq alkaloidlarni aniqlagan.

X.A Parpiyev.О ‘ zFA akademigi, kimyo doktori, professor. 0 ‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi. 500 dan ortiq maqola, 7 ta monografiya, 22 ta mualliflik guvohnomasi, 3 ta mashg’ulotlik muallifi. Uning rahbarligi ostida 11 ta fan doktori, 32 ta fan nomzodi tayyorlangan. Ilmiy ishlari koordinatsion birikmalar stereokimyosi, ularning tuzilishiga bag‘ishlangan. Molibden, reniy, volfram va simobni aniqlash hamda yuqori darajada toza molibden olishning termik usulini ishlab chiqqan.

Xll-Mustahkamlash:

1. Kimyo fani nechanchi asrdan boshlab rivojlanib boshlagan?

2. O'zbekistonda kimyo fani rivojlanishiga hissa qo'shgan olimlarni sanang?

3. Qaysi olim O'zFA Bioorganik kimyo institutiga asos solgan olim kim?

4. 2000 dan ortiq alkaloidlarni aniqlagan olim kim?

5. Molibden olishning termik usulini ishlab chiqqan olim kim?

Yakunlash.

Baholash: Mashg’ulotda faol qatnashgan o’quvchilar 5 ballik reyting asosida baholanadilar

Maktab MMIBDO’______________________________ Sana____ _______ 20___yil
I-Sana.__________ II- Sinf-__________

III-Mashg’ulotning mavzusi: Atom- molekulyar ta’limot. Atom va molekulalarning

realligi, kimyoviy element, kimyoviy belgi.

IV-Mashg’ulotning maqsadi:Atom- molekulyar ta’limoti haqida ma’lumot berish.O'quvchilarni o'z maqsadiga erishish ruhida tarbiyalash.Bir-birlariga o'zaro hurmat, jamoa bo'lib ishlash, o'zaro yordam va berilgan vazifani bajarishda ma’suliyat sezish ko'nikmalarini tarkib toptirish O'quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy izlanish,guruhlarda ishlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash,fikrni aniq ifodalashga o'rgatish, til madaniyatini o'stirish.

TAYANCH KOMPETENTSIYALAR:

TK-1:Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. ,o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati,media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish.TK-3: kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish. TK-5: -Sog‘lom turmush tarziga amal qilishda kimyoviy mahsulotlari haqida tushunchaga ega bo‘lish. TK-6:-O‘rganilgan bilimlar asosida kundalik turmushda foydalaniladigan jarayonlardagi hisoblashlarni bilish. Kimyo fani sohasida inson hayot faoliyatida uning mehnatini yengillashtiradigan, fan-texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish.

FANGA DOIR KOMPETENTSIYALAR: F.K.1- Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasini shakllantirishF.K.2- Element va hodisalarni kimyoviy tilda ifodalay olish kompetensiyasini shakllantirish.

V-Mashg’ulot turi: Yangi tushuncha va qonunlarni o'rgatuvchi mashg’ulot.

VI-Mashg’ulotda foydalaniladigan metodlar: Hamkorlik texnologiyasi, "Aqliy hujum" ,

VII-Mashg’ulotda foydalaniladigan jihozlar: ko'rgazmalar

VIII-Tashkiliy qism:

a)salomlashilsh b)navbatchi axboroti

c)davomatni aniqlash d)uyga vazifani tekshirish

IX. Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	12 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	3 daqiqa

X-O'tilganlarni takrorlash:

1. Kimyo fani nechanchi asrdan boshlab rivojlanib boshlagan?

2. O'zbekistonda kimyo fani rivojlanishiga hissa qo'shgan olimlarni

sanang?

3. Qaysi olim O'zFA Bioorganik kimyo institutiga asos slogan olim kim?

4. 2000 dan ortiq alkaloidlami aniqlagan olim kim?

5. Molibden olishning termik usulini ishlab chiqqan olim kim?

XI-Yangi mavzu bayoni:

Dastavval, qadimgi yunon faylasuflari atrofdagi borliq juda mayda bo‘linmas

zarralar atomlardan (yunoncha atomos — bolinmas) tashkil topgan degan

g‘oyani ilgari surganlar, lekin tajribaviy yo‘l bilan buni isbotlash imkoniga ega

bo‘lmaganlar.

Ajdodlarimiz — Jobir ibn Xayyon (Gaber), Ahmad al-Farg‘oniy (Alfraganus),

Abu Bakr Muhammad ibn Zakariyo аг-Roziy (Razes), Abu Nasr Forobiy, Abu

Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino (Avitsenna) kabi mutafakkirlar o‘z dunyoqarashida aks etgan bir qator buyuk asarlarda atrofdagi olamning murakkab tuzilgani, jismlar, atrofning uzluksiz o‘zgarishi, ko‘p voqea-hodisalar sababchisi mayda, ko‘zga ko'rinmas unsurlar deb e’tirof etishgan, ulaming tabiatini izohlab berishga harakat qilingan.

Tuzlar o ‘rta, asosli, nordon tuzlarga bo‘linadi va ular shunga monand ravishda

nomlanadi.

1 . 0‘rta tuzlar uchun nomlash usullarini ko‘rib chiqamiz.

Tuzlarning nomi o ‘zgarmas valentli metallar uchun ≪metall atomi nomi +

kislota qoldig’ i nomi≫ shaklida yasaladi.

Agar metall atomi o ‘zgaruvchan valentli bo‘lsa va bir necha xil tuzlar hosil

qilsa, metall atomi nomidan so ‘ng uning valentligi qavs ichida rim raqami bilan

ko‘rsatiladi va qavsdan keyin chiziqcha qo‘yiladi hamda kislota qoldig‘i nomi yoziladi:

≪metall atomi nomi + (metall atomi valentligi rim raqamida) + [-chiziqcha] +

kislota qoldig'i nomi≫.

2. Nordon tuzlar uchun nomlash usullarini ko‘rib chiqamiz.

Tuzlarning nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun o ‘rta tuz nomi o ‘rtasiga

≪gidro≫ so'zi qo‘shilib, ≪metall atomi nomi + gidro +kislota qoldig’i nomi≫ shaklida yasaladi.

Agar metall atomi o ‘zgaruvchan valentli bo‘lsa va bir necha xil tuzlar hosil

qilsa, metall atomi nomidan so‘ng uning valentligi qavs ichida rim raqami bilan

ko‘rsatiladi va qavsdan keyin chiziqcha qo‘yiladi hamda ≪gidro≫ so ‘zi va kislota

qoldig’i nomi yoziladi: ≪metall atomi nomi + (metall atomi valentligi rim raqamida)

+ [-chiziqcha] + gidro + kislota qoldig'i nomi≫.

3. Asosli tuzlar uchun nomlash usullarini ko‘rib chiqamiz.

Tuzlarning nomi o ‘zgarmas valentli metallar uchun o ‘rta tuz nomi o ‘rtasiga

≪gidrokso≫ so‘zi qo‘shilib, ≪metall atomi nomi + gidrokso +kislota qoldig'i nomi≫ shaklida yasaladi.

Agar metall atomi o ‘zgaruvchan valentli bo‘lsa va bir necha xil tuzlar hosil

qilsa, metall atomi nomidan so‘ng uning valentligi qavs ichida rim raqami bilan

ko‘rsatiladi va qavsdan keyin chiziqcha qo‘yiladi hamda ≪gidrokso≫ so ‘zi va kislota qoldig’i nomi yoziladi: ≪metall atomi nomi + (metall atomi valentligi rim raqamida)+ [-chiziqcha] + gidrokso + kislota qoldig'i nomi≫.

Xll-Mustahkamlash:

1. Tuzlar deb qanday moddalarga aytiladi?

2 . Quyidagi tuzlarning tuzilishini va nomini yozing: Na ₂S0 ₄ , K ₃PO ₄, KNO ₃,

C aC l, MgS0 ₄, Ca(HC0 ₃) ₂, (Cu0H) ₂C 0 ₃.

3. Kundalik turmushda ishlatiladigan qanday tuzlami bilasiz?

4. Sulfat kislota qoldig‘ini tutuvchi necha xil tuzning formulasini yozaolasiz?

O'quvchilarni baholash. Uyga vazifa - betdagi savollarga javob topish.
Maktab MMIBDO’______________________________ Sana____ _______ 20___yil
I-Sana__________ II- Sinf-__________

III-Mashg’ulotning mavzusi: Oddiy va murakkab moddalar.

IV-Mashg’ulotning maqsadi:To'g'ri va noto'g'ri kasrlar haqida ilmiy tushunchalar berish. O'quvchilarni o'z maqsadiga erishish ruhida tarbiyalash.Bir-birlariga o'zaro hurmat, jamoa bo'lib ishlash, o'zaro yordam va berilgan vazifani bajarishda mahsuliyat sezish ko'nikmalarini tarkib toptirish. O'quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy izlanish,guruxlarda ishlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash,fikrni aniq ifodalashga o'rgatish, til madaniyatini o'stirish.

TAYANCH KOMPETENTSIYALAR:

TK-1:Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. ,o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati,media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish.TK-3: kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish. TK-5: -Sog‘lom turmush tarziga amal qilishda kimyoviy mahsulotlari haqida tushunchaga ega bo‘lish. TK-6:-O‘rganilgan bilimlar asosida kundalik turmushda foydalaniladigan jarayonlardagi hisoblashlarni bilish. Kimyo fani sohasida inson hayot faoliyatida uning mehnatini yengillashtiradigan, fan-texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish.

FANGA DOIR KOMPETENTSIYALAR: F.K.1- Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasini shakllantirishF.K.2- Element va hodisalarni kimyoviy tilda ifodalay olish kompetensiyasini shakllantirish.

V-Mashg’ulot turi: Yangi tishuncha va qonunlarni o'rgatuvchi mashg’ulot.

VI-Mashg’ulotda foydalaniladigan metodlar: Hamkorliktexnologiyasi, "Aqliy hujum" ,

VIl-Mashg’ulotda foydalaniladigan jihozlar: ko'rgazmalar

VIII-Tashkiliy qism:

a)salomlashilsh b)navbatchi axboroti

c)davomatni aniqlash d)uyga vazifani tekshirish

IX. Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	12 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	3 daqiqa

X-O'tilganlarni takrorlash:

1. Moddalar nimadan tashkil topgan?

2. Harorat o ‘zgarishi jism hajmiga qanday ta ’sir qiladi?

3. Molekula nima?

4. Gazlarni ochiq kolbada saqlash mumkinmi?

Yangi mavzu bayoni:

Moddalar oddiy (elemen ta r) v a murakkab moddalarga (birikmalarga) b o ‘linadi.

Quyidagi sxcmada moddalami sinflashning ba’zi holatlari ko ‘rsatilgan:

va atom bo’linadigan (lekin cheksiz emas) mayda zarralar ekanligini e’tirof etgan.

1911 yilda ingliz olimi E.Rezerford atomlar bo‘linmaydigan sharsimon zarralardir

deb g‘oyalarni inkor etdi va atom tuzilishining planetar modelini taklif

etdi.

Buning uchun tabiiy radioaktiv elementlardan ajralib chiqayotgan a-nurlarni

metalldan yasalgan juda yupqa plastinkadan o‘tkazdi. Metall plastinkasidan o‘tayotgan a-nurlarning asosan ko‘p qismi o‘z yo‘nalishini o‘zgartirmasdan harakatini davom ettirdi.

Oz qiismi esa ma’lum burchak ostida harakat yo‘nalishini biroz o‘zgartiradi. Juda

oz qismi. Taxminan 8 mingta zarrachalarning bittasi o‘z harakati yo‘nalishini butunlay o’zgartirdi.


Rezerford o‘z tajribalari natijalariga asoslanib quyidagicha xulosalarga keldi va atom tuzilishiniiig planelar modelini taklif etdi.

— Atom markazida musbat zaryadlangan yadro bor.

— Yadro atrofida manfiy zaryadlangan elektronlar harakatlanadi.

— Atom yadrosining zaryadi son jihatdan elementning tartib raqamiga teng.

— Yadrodagi musbat zaryadli protonlar soni elektronlar soniga teng.

Alomlaming yadrolari radioaktiv elementlardan ajralib chiqayotgan a-zarrachalar bilan to’qnashganda, ya’ni a-zarrachalar bilan “bombardimon” qilinganda yadrodan proton va neytronlar otilib chiqadi.

Prolonlar zaryadi +1, massasi 1 ga teng bo‘lgan zarracha bo‘lib, p bilan

belgilanadi. Protonlar zaryadi va massasi 1 ga teng bo‘lgan vodorod atomining yadrosidir.

Xll-Mustahkamlash:

Atom haqidagi flkrlar qaysi olimlar tomonidan ilgari surildi? Ular haqida nima deya olasiz.

E.Rezerford lajribalariga asoslanib atomni qanday tasavvur qilasiz?

Atom yadrosi qanday tuzilgan?

Elemenliiing larlib raqami va atom massasini bilgan holda quyidagi elementlar yadrosi tarkihiga kiruvehi protonlar va neytronlar sonini hisoblab toping: Na, P, Ar, Al, Fe, Pb.
Yakunlash.

Baholash: Mashg’ulotda faol qatnashgan o’quvchilar 5 ballik reyting asosida baholanadilar

Maktab MMIBDO’______________________________ Sana____ _______ 20___yil
I-Sana__________ II- Sinf-_______
III-Mashg’ulotning mavzusi: Kimyoviy formula va undan kelib chiqadigan

xulosalar Valentlik. Indeks haqida tushuncha.

IV-Mashg’ulotning maqsadi:Kimyoviy formula va undan kelib chiqadigan xulosalar Valentlik. Indeks haqida ilmiy tushunchalar berish. O'quvchilarni o'z maqsadiga erishish ruhida tarbiyalash.

Bir-birlariga o'zaro hurmat, jamoa bo'lib ishlash, o'zaro yordam va berilgan vazifani bajarishda mahsuliyat sezish ko'nikmalarini tarkib toptirish. O'quvchilarni mustaqil ishlash, ijodiy izlanish,

guruxlarda ishlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlash,fikrni aniq ifodalashga o'rgatish, til madaniyatini o'stirish.

TAYANCH KOMPETENTSIYALAR:

TK-1:Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. ,o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati,media manbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish.TK-3: kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish. TK-5: -Sog‘lom turmush tarziga amal qilishda kimyoviy mahsulotlari haqida tushunchaga ega bo‘lish. TK-6:-O‘rganilgan bilimlar asosida kundalik turmushda foydalaniladigan jarayonlardagi hisoblashlarni bilish. Kimyo fani sohasida inson hayot faoliyatida uning mehnatini yengillashtiradigan, fan-texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish.

FANGA DOIR KOMPETENTSIYALAR: F.K.1- Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasini shakllantirishF.K.2- Element va hodisalarni kimyoviy tilda ifodalay olish kompetensiyasini shakllantirish.

V-Mashg’ulot turi: Yangi tishuncha va qonunlarni o'rgatuvchi mashg’ulot.

VI-Mashg’ulotda foydalaniladigan metodlar: Hamkorlik texnologiyasi, "Aqliy hujum" ,

VII-Mashg’ulotda foydalaniladigan jihozlar: ko'rgazmalar
VIII-Tashkiliy qism:

a)salomlashilsh b)navbatchi axboroti

c)davomatni aniqlash d)uyga vazifani tekshirish

IX. Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	12 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	3 daqiqa

X-O'tilganlarni takrorlash:

1. Oddiy moddalarga misollar keltiring.

2. Murakkab moddalarga misollar keltiring.

3. Allotropiya nima?

4. Bir necha oddiy modda hosil qiladigan elementga misol keltiring.

5. Analiz va sintezni farqlab bering.

6 . Sifat va miqdor analizni tushuntirib bering.

XI-Yangi mavzu bayoni:

Moddalar tarkibidagi atomlarning har biriga mos element belgisi mavjud.

Demak, modda tarkibini shu moddani tashkil etgan atomlarning mos belgilari asosida ifodalash, boshqacha qilib aytganda modda tarkibini kimyoviy formula bilan ifodalash mumkin. Turli atom massaga ega bo‘lgan, lekin kimyoviy xossalari bir xil bo‘lgan atomlar izotoplar deb atadi. Bu turdagi atomlarning atom massalari turlicha bo‘lsa-da, davriv jadvalda bir o'rinda joylashadi.

Tabiatda uchraydigan elementlarning deyarli barchasi izotoplarning

aralashmasidir. Elementning atom massasi uning izotoplari massalarini o‘rtacha arifmetik qiymatiga teng (4- rasm).

Tabiatda xlornmg atom massasi 35 va 37 bo‘lgan ikki turdagi atomlari

mavjud bo‘lib, tabiiy xlor shu atomlar aralashmasidan iborat bo‘ladi.


5- rasm. Vodorod izotoplarining atom yadrosi:

a) A_r = 1 b o ‘lgan vodorod-protiy — 1 m.a.b;

b) A_r = 2 b o ‘lgan vodorod-deyteriy= 2 m.a.b;

d) A_r = 3 b o ‘lgan vodorod-tritiy=3 m.a.b.

Kimyoviv element — bu yadro zaryadlari bir xil bo‘lgan atomlar turi bo‘lib,

uning yadrosida neytronlar soni bar xil bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham atomning zaryadi bir xil bo’lsada, massasi turlicha bo‘ladi.
— Kimyoviy element atomi yadrosida protonlar soni bir xil, ammo neytronlar

soni turlicha, shuning uchun ham atom massalari bilan farqlanuvchi atomlarning

turlari izotoplar deyiladi.

Vodoroning 2 ta tabiiy izotopi va yadro reaksiyalari natijasida hosil bo‘ladigan

yana bir izotopi mavjud (5- rasm).
protiy –A_r = 1 yadrosida 1 ta p bor = 1 m.a.b.

Vodorod -H\deyteriy – A_r = 2 yadrosida 1 ta p va 1 ta n bor = 2 m.a.b.

tritiy – A_r - 3 yadrosida 1 ta p va 2 ta n bor = 3 m.a.b.
Yadro zaryadlari turlicha bo‘lib, massalari bir x il b o ‘lgan atomlar turi izobarlar

deyiladi. Masalan: ⁴⁰K bilan ⁴⁰Ar.

Atom yadrolarida neytronlar soni bir xil, ammo protonlar soni bilan fa rq -

lanadigan elementlar izotonlar deyiladi.

Iz otonla rga quyid agi e lemen tla rni misol q ilib o lishimiz m um k in .

Xll-Mustahkamlash:

1. “Kimyoviy element.” tushunchasiga ta’rif bering.

2. Atom tuzilislii nuqtai nazaridan izotoplar kimyoviy elementdan qanday farq qiladi?

3. Tabiiy kaliy 93% ²⁰K va 7% ⁴⁰K izotoplarining aralashmasidan iborat. Tabiiy kaliyning o’rtacha nisbiy atom massasini aniqlang.

4. Tabiiy argon ³⁶Ar, ³⁸Ar va ⁴⁰Ar izotoplarining aralashmasidan iborat. 99% ⁴⁰Ar, 0,7%

³⁸Ar va 0,3% ³⁸Ar izotoplaridan iborat bo‘lsa, argonning o‘rtacha nisbiy atom massasini aniqlang. Yakunlash.

Baholash: Mashg’ulotda faol qatnashgan o’quvchilar 5 ballik reyting asosida baholanadilar

Maktab MMIBDO’______________________________ Sana____ _______ 20___yil