49 – umumiy o’rta ta’lim maktabi kimyo fani o’qituvchisi To’ychiyeva Gulzodaning

Olinishi. Laboratoriyada kislorod quyidagi
usullar yordamida olinadi:

1. 
   Kaliy permanganatni qizdirib parchalash:
   

t°
2KMnO₄ = K₂MnO₄ + MnO₂ + O₂ .
2. Bertolle tuzini katalizator ishtirokida
qizdirib parchalash:
MnO₂
2KClO₃ ==== 2KCl + 3O₂ .
3. Ishqoriy metallar nitratlarini qizdirib parchalash:
t°
2NaNO₃ = 2NaNO₂ + O₂.
4. Suvni elektroliz qilish (19-rasm) (bu usul bilan toza kislorod olinadi):
el. toki
2H₂O ===== 2H₂ + O₂.
5. Vodorod peroksidni katalizator ishtirokida parchalash (20-rasm):
MnO₂
2H₂O₂ ===== 2H₂O + O₂.
Sanoatda kislorod suvni elektroliz qilish orqali yoki suyuq havodan olinadi.
Kislorodni kaliy permanganatdan olish tajribasi animatsiyasi va slaydi ekranda ko’rsatiladi.

Kislorodning suv ustida yig’ish, xossalari animatsiyasi va slaydi ekranda ko’rsatiladi.

Y ig’ilgan kislorodda shamning yonish animatsiyasi ekranda ko’rsatiladi.

Kimyoviy reaksiyalarni tezlashtiradigan va bu jarayonda o‘zgarmasdan, sarflanmay qoladigan moddalar katalizatorlar deyiladi. Katalizator ishtirokida boradigan jarayon kataliz deb ataladi.

Quyidagi reaksiyalarda MnO₂ katalizator vazifasini bajaradi.
MnO₂
2KClO₃ ==== 2KCl + 3O₂
MnO₂
2H₂O₂ ===== 2H₂O + O₂.
Fizik xossalari. Kislorod molekulasi ikki atomdan iborat bo‘lib, oddiy modda sifatida O₂ formula bilan ifodalanadi. Nisbiy molekular massasi 32 ga teng. Odatdagi sharoitda kislorod – rangsiz, ta’msiz va hidsiz gaz.
Havodan biroz og‘ir (1 l kislorodning massasi 1,428 g; 1 l havoning massasi 1,293 g). Kislorod suvda juda oz eriydi: 0°C da 1 l suvda 49 ml, 20°C da 1 l suvda 31 ml kislorod eriydi. 1500°C atrofida kislorod atomlarga ajray boshlaydi. -219°C da kislorod havorang suyuqlikka aylanadi. –183°C da qaynaydi. Suyuq kislorod magnitga tortilish xususiyatiga ega.
Kislorodning allotropik shakl o’zgarishlaridan biri ozon. Ozonning molekulyar formulasi O₃.