48b-17 guruhi talabalari Hakimov h hikmatullayev E

---

Beton mustahkamligini aniqlash 

48b-17 guruhi talabalari  

Hakimov H 

                                                     Hikmatullayev E 

                                                     Xolmo`minov M 

                                                         Xushmurodova M 

---

TAQDIMOT REJASI 

- BETON MUSTAHKAMLIGINI ANIQLASH 

- BETON MUSTAHKAMLIGINI 

ANIQLOVCHI PRIBORLAR 

- NA`MUNALARNI LABORATORIYA 

SHAROITIDA SINASH USULLARI 

- BETON MUSTAHKAMLIGIDA 

STRUKTURA VAZIFASI 

 

---

1

-Beton mustahkamligini aniqlash 

 

Betonning mustahkamligini aniqlash temir-beton mahsulotlarini ishlab chiqarish 

jarayonida ularning sifatini nazorat qilish uchun zaruriy shartdir. Har qanday 

temir-beton konstruktsiyasining xavfsizligi va ishlash muddati betonning 

mustahkamligiga bog'liq. Betonning mustahkamligiga ishlab chiqarish uchun 

ishlatiladigan materiallarning sifatidan tortib, ishlab chiqarish jarayoniga 

qo'yiladigan texnologik talablarga rioya qilishgacha bo'lgan ko'plab omillar ta'sir 

qiladi. Betonning mustahkamligi uning markirovkasini belgilaydi, uning ostida 

kompozitsiya sotuvga chiqariladi. Masalan, M400 markasi material tomonidan 

qo'llab-quvvatlanadigan maksimal yuk 400 kg / sm2 ekanligini ko'rsatadi. 

 

Betonning mustahkamligini sinash, uning strukturasining yaxlitligini yo'q qilishga 

qaratilgan nazorat yukini qo'llashni o'z ichiga oladi. Ushbu sinovlar uchun nazorat 

namunalari ishlatiladi yoki to'g'ridan-to'g'ri tekshirilgan inshootdan beton 

namunalar olinadi. 

---

Betonning mustahkamligini aniqlash 

uchun ishlatiladigan barcha 

o'lchovlar va sinovlar bajarilgan 

protseduralarning aniqligini 

ta'minlash uchun maxsus asbob va 

asboblardan (betonning 

mustahkamligi o'lchagichlari) 

foydalanishni o'z ichiga oladi. Aynan 

apparat o'lchovlari eng ishonchli 

natijani beradi va barcha kerakli 

manipulyatsiyalarni eng qisqa vaqt 

ichida va inshootdagi qurilish 

jarayonlari va boshqa ishlarni 

to'xtatmasdan amalga oshirishga 

imkon beradi. 

---

Betonning mustahkamligi uning yoshiga va qotish sharoitiga, 

namunaning shakli va o'lchamlariga hamda kuchlanish 

holatining xarakteriga bog'liq bo'ladi. Beton bir jinsli 

bo'lmaganligi va turli xil omillarning ta'sir etishi natijasida 

xossalari keng miqyosda o'zgaruvchan bo'ladi, lekin shunga 

qaramay, hisob ishlarida ma’lum darajada ishonarli bo'lgan 

mustahkamlik ko'rsatkichlaridan foydalanishga to'g'ri keladi.  

---

Betonning mustahkamligi bog‘lovchi, 

to‘ldiruvchilarning sifatiga va hosil bo‘lgan 

kompozitsion materialning zichligiga bog‘liq 

bo‘ladi. Umuman, beton qanchalik zich 

strukturaga ega bo‘lsa, shunchalik mustahkam 

bo‘ladi. Bog‘lovchining sifati sementning markasi , 

mayda va yirik to‘ldirgichlarning sifati  A 

koeffitsiyenti, g‘ovakligi esa suv-sement nisbati 

(S/Sm) bilan belgilanadi. 

 Yirik to‘ldirgich donalari yaqin joylashganda 

betonning mustahkamligi to‘ldirgichning 

mustahkamligiga bog‘liq bo‘ladi, 

chunki to‘ldirgich donalari biri-biridan sement 

zarrasi 2–3 diametri 

o‘lchamiga nisbatan uzoqlikda bo‘ladi. 

Ushbu omilni hisobga olib, yirik to‘ldirgichning 

mustahkamligi sement toshi mustahkamligidan 

1,5–2 marta yuqori bo‘lishi kerak. Bu holat, 

odatda, yuqori markadagi bikr betonlarga xosdir. 

Sement xamiri miqdori ko‘p bo‘lgan harakatchan 

beton qorishmalarida koeffitsiyenti yuqori bo‘ladi, 

ya’ni yirik to‘ldirgich donalari biri-biridan uzoqroq 

joylashadi.  

---

2

 

-Beton mustahkamligini aniqlovchi priborlar 

Betonning mustahkamligini aniqlash uchun ONIX seriyali qurilmalar 

Interpribor kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan ONIX va PULSAR 

seriyasidagi betonning mustahkamligini aniqlash uchun zamonaviy 

qurilmalar kuchni aniqlash uchun mavjud bo'lgan barcha usullardan 

foydalanishga yo'naltirilgan va laboratoriyada ham, qurilish 

maydonchasida ham sinovdan o'tkazish uchun juda yaxshi ultratovush 

tezligi bo'yicha va zarba pulsi usuli bilan qovurg'ani yorish, qirqish bilan 

ajratish usullari. 

 

Yuqori aniqlikdagi texnik vositalardan foydalanish kuchli parametrlarni 

o'rnatishda yuqori tezlik va aniqlikni kafolatlaydi. Bu betonning monolitini 

yo'q qilmasdan to'g'ridan-to'g'ri tekshirilayotgan ob'ektga betonning 

mustahkamligini aniqlashda ishonchli natijalarni tezda olish imkonini 

beradi. 

---

Ultratovush. Ushbu beton quvvat o'lchagichlari ishlab chiqarish korxonalaridan 

olingan monolitik temir-beton konstruktsiyalari va temir-beton mahsulotlarining 

kuchini o'lchash va sifatini tekshirish uchun ishlatiladi. Ultratovush yordamida 

silikat g'isht va boshqa qattiq materiallarning mustahkamligini aniqlash mumkin. 

---

Monolitik beton va temir-beton konstruksiyalarning, shuningdek binolarni 

qurishda foydalaniladigan tayyor beton buyumlarning chidamlilik xususiyatlarini 

baholash uchun beton quvvat o'lchagichi yoki sklerometrdan foydalaniladi. 

Qurilma shuningdek, qolipga quyish uchun ishlatiladigan ohaklarning sifatini 

aniqlaydi. 

---

Qisman yo'q qilish usuli. Qovurg'ani parchalash yoki maydalash bilan ajratish 

usuli bilan amalga oshiriladi. Ular qurilgan ob'ektlarda betonning 

mustahkamligini aniqlash uchun ishlatiladi. Ular, shuningdek, boshqa o'lchov 

vositalarining kalibrlash xususiyatlarini aniqlashtirish uchun ishlatiladi. 

---

3

-NA`MUNALARNI LABORATORIYA SHAROITIDA SINASH USULLARI 

Sinash usulida og‘ish bo‘lsa mustahkamlik ko‘rsatkichlaridagi farq ancha katta 

bo‘lishi mumkin. Bir narsani esda tutish kerakki, betonning sinab ko‘rilgan 

mustahkamlik darajasi materialning o‘zigagina emas, qandaydir darajada, sinash 

usuliga ham bog‘liq xususiyat hisoblanadi. SHuning uchun sinash qoidalariga qat’iy 

amal qilish va sinovlarni maksimal darajada bir hil o‘tkazish lozim  

Beton namunasi pressda sinab ko‘rilganda kuchlanish namunadan tashqari press 

plitalarida ham hosil bo‘ladi. Po‘latning elastiklik moduli beton elastiklik modulidan 

yuqori bo‘lgani uchun press plitasida hosil bo‘ladigan bir hil yo‘nalishdagi 

deformatsiyalar, shu jumladan, cho‘zuvchi kuchlanishlar ta’sirida bo‘ladigan 

ko‘ndalang deformatsiya ham beton deformatsiyasiga nisbatan kam bo‘ladi. Press 

plitalari va namuna o‘rtasiga ishqalanish kuchi ta’sir etadi, natijada pressga tegib 

turgan beton namuna yuzasidagi deformatsiya bilan plita deformatsiyasi bir hil 

bo‘ladi.   

---

---

Ushbu deformatsiyalar boshqa kesimlardagi deformatsiyalardan ancha kam bo‘ladi va 

deformatsiyalar chegaraviy miqdorga etib yoriqlar ko‘payganda namuna buzilib ketadi. 

Press plitasi unga tegib turgan beton qatlamlarining deformatsiyasini kamaytirib ularni 

tutib turadi va buzilishdan saqlaydi. Bu hodisa oboyma effekti deb ataladi va 

deformatsiya namunaning o‘rta qismida ayniqsa ko‘proq bo‘lgani uchun beton kublar 

bir-biriga o‘xshash tarzda buziladi. Press bilan namunaning bir-biriga ta’sirini o‘zgartirish 

va sinov natijasida namunada hosil bo‘ladigan kuchlanish holatini boshqacha qilish 

mumkin. Masalan, moy surtib namuna bilan press plitasi o‘rtasidagi ishqlanish 

yo‘qotilsa buzilishning harakteri o‘zgaradi, namuna parallel vertikal yoriqlar natijasida 

parchalanib ketadi va mustahkamlik 20-30 foizga kamayadi.  

---

---

4

-Beton mustahkamligida struktura vazifasi. 

Betonning mustahkamligi integral xususiyat bo‘lib u betonning komponentlari, 

tarkibi, tayyorlanish sharoiti, qotishi, ishlatilishi va sinashga bog‘liq bo‘ladi. O‘z 

navbatida betonning mustahkamligi uning bir qancha omillari bilan ham 

bog‘liqdir.  

Betoning mustahkamligi namunani yuk ta’sirida sinab ko‘rish bilan aniqlanadi. 

Sinovda betonning yukka chidamlilik darajasini o‘rganib mustahkamligini bilish 

yagona maqsad emas, asosiy maqsad – eskpluatatsiya sharoitida betonga ta’sir 

etuvchi kuchlar so‘nggi qiymatiga etmasada uning ko‘p yil ishlashi, darz hosil 

bo‘lishiga chidamliligi va boshqa xususiyatlarining yetarli ekanligini bilishdir. 

---

Sement toshining struktura va xususiyati uning mineral tarkibi, suv sement nisbati, 

sementning maydaligi, uning yoshi, tayyorlanish sharoiti va qo‘shimchalarning 

qotishiga bog‘liq bo‘ladi. So‘nggi vaqtlarda u yoki bu texnologik usullarni ishlatish, 

masalan, vibratsiya yordamida aralashtirish, qo‘shimchalar qo‘shish orqali beton 

mustahkamligi va shakl o‘zgarishiga chidamliligini ancha oshirish mumkinligi 

isbotlandi. Ba’zi hollarda betonning xususiyatlari 1,5-2 martaga o‘zgargani kuzatilgan. 

Betonning xususiyati to‘ldiruvchining turi, sifati va tarkibiga ko‘proq bog‘liq bo‘ladi. 

Bir hil sement ishlatilgan, suv sement nisbati bir hil lekin turli to‘ldiruvchilar 

ishlatilgan betonning mustahkamligi bir-biridan 1,5- 2 marta farq qilishi mumkin. 

---

15x15x15sm o‘lchamdagi kublar to‘ldiruvchi donasining eng katta o‘lchami 40mm 

bo‘lganda ishlatiladi. Donaning o‘lchami boshqacha bo‘lganda boshqa o‘lchamdagi 

kublarni ishlatish mumkin, biroq nazorat beton namunasi qovurg‘asining o‘lchami 

to‘ldiruvchining eng katta donasidan uch marta katta bo‘lishi kerak. 15x15x15sm 

o‘lchamdagi boshqa kublar bilan beton markasini aniqlash uchun tajribada olingan 

beton mustahkamligi ko‘rsatkichi quyidagi o‘tish koeffsientlariga ko‘paytiriladi:  

---