43 guruh tinglovchisi xudayorova to’LG’onoy malikovna maktabgacha ta’limda huquq fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Mavzu: O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2020 yil 22 dekabrdagi «maktabgacha ta'lim va tarbiyaning
davlat standartini tasdiqlash to'g'risida» gi
802-son qarori
Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining qonuni ijrosini ta’minlash, shuningdek, ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarga samarali ta’lim-tarbiya berish hamda qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi. Quyidagilarni nazarda tutuvchi maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standarti muvofiq tasdiqlansin.
Davlat standartining maqsadi, asosiy vazifalari va prinsiplari, maktabgacha ta’limning namunaviy o‘quv rejasi, davlat standartini joriy etish hamda unga rioya etilishini nazorat qilish, davlat standartining tarkibiy qismlari, jumladan.
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari, maktabgacha ta’lim tashkilotining davlat o‘quv dasturi;, maktabgacha ta’lim tashkilotlarini o‘yinlar to‘plami, o‘yinchoqlar, mebel, jihozlar va boshqa texnik, reabilitatsiya vositalari bilan jihozlash me’yorlari.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tizimdagi davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun markazlashtirilgan holda jihozlarni xarid qilish bo‘yicha komissiya tarkibi muvofiq tasdiqlansin.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda o‘zlari qabul qilgan normativ-huquqiy hujjatlarni bir oy muddatda ushbu qarorga muvofiqlashtirsinlar.
Ushbu Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standarti davlat standartining maqsadi va asosiy vazifalarini, prinsiplarini, tarkibiy qismlarini, davlat standartlarini joriy etish hamda uning talablariga rioya etilishini nazorat qilish tartibini belgilaydi.
Davlat standartini amalga oshirishda maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat ta’lim dasturini, maktabgacha yoshdagi bolalarga maktabgacha ta’lim va tarbiya berish sohasidagi o‘quv-metodik qo‘llanmalarni, metodik tavsiyalarni ishlab chiqish, shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlarini loyihalashtirish, qurish, jihozlash va ularning faoliyatini tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari inobatga olinadi.¹
Davlat standartining maqsadi maktabgacha ta'lim tizimini zamonaviy talablarga asoslangan holda tashkil etish, bolalarni sog‘lom va har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazish hisoblanadi. Uning vazifalari qatorida ta'lim-tarbiya jarayoniga samarali ta'lim va tarbiya shakllari hamda usullarini joriy etish hamda ta'lim-tarbiya jarayonining hajmiga, mazmuniga va sifatiga doir majburiy minimum talablarni joriy etish va nazoratini tashkil etish ham bor.
Davlat standartining asosiy prinsiplari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  tarbiyalanuvchining intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi;
  
• 
  har bir bolaning, shu jumladan jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolaning maktabgacha ta'lim va tarbiya olishga bo‘lgan huquqini amalga oshirish imkoniyatining tengligi;
  
• 
  davlat standartining ta'lim sohasidagi davlat va jamiyat talablariga mosligi;
  
• 
  maktabgacha ta'limning boshqa ta'lim turlari va bosqichlari bilan uzluksizligi va ta'lim mazmunining uzviyligi;
  
• 
  maktabgacha ta'lim mazmunining respublikadagi barcha hududlarda birligi va yaxlitligi;
  
• 
  maktabgacha ta'limning mazmuni, shakli, vositalari va usullarini tanlashda innovatsiya texnologiyalariga asoslanganligi;
  
• 
  xorijiy mamlakatlarning ta'lim sohasida tajribasidan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda foydalanish.
  

Maktabgacha ta'lim vazirligi tomonidan tizimdagi davlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari uchun markazlashtirilgan holda jihozlarni xarid qilish bo‘yicha komissiya tarkibi ham tasdiqlandi.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ta’lim sohasidagi vakolatlari.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ta’lim sohasidagi vakolatlariga quyidagilar kiradi:
Ta'lim sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish, ta’lim sohasidagi davlat boshqaruvi organlariga rahbarlik qilish, ta'limni rivojlantirish dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish, ta'lim tashkilotlarini tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish tartibini belgilash, ta’lim tashkilotlarini akkreditatsiyadan, pedagog, ilmiy kadrlarni attestatsiyadan o'tkazish tartibini belgilash, boshqa davlatning ta'lim tashkilotlariga O'zbekiston Respublikasining hududida ta’lim faoliyati bilan shug'ullanish huquqini beruvchi ruxsatnomalar berish, qonun hujjatlariga muvofiq xorijiy davlatlarning ta'lim to'g'risidagi hujjatlarini tan olish va bu hujjatlarning ekvivalent ekanligini qayd etish tartibini belgilash; davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash; davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ma’lumot to'g'risidagi hujjatlarni tasdiqlash va ularni berish tartibini belgilash, davlat grantlari miqdorini va ta'lim tashkilotlariga qabul qilish tartibini belgilash, davlat oliy ta’lim tashkilotsining rektorlarini tayinlash; ta’lim oluvchilarni akkreditatsiya qilingan bir ta'lim tashkilotsidan boshqasiga o'tkazish tartibini belgilash; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlar.
Ta'limni boshqarish bo'yicha vakolatli davlat organlarining huquq doirasiga quyidagilar kiradi. Ta'lim sohasida yagona davlat siyosatini ro'yobga chiqarish; ta’lim tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirish va uslub masalalarida ularga rahbarlik qilish, davlat ta’lim standartlari, mutaxassislarning bilim saviyasi va kasb tayyorgarligiga bo'lgan talablar bajarilishini ta'minlash, o'qitishning ilg'or shakllari va yangi pedagogik texnologiyalarni, ta'limningtexnik va axborot vositalarini o'quv jarayoniga joriy etish, o'quv va o'quv-uslubiy adabiyotlarni yaratish va nashr etishni tashkil qilish, ta’lim oluvchilarning yakuniy davlat attestatsiyasi va davlat ta'lim tashkilotlarida eksternat to'g'risidagi nizomlarni tasdiqlash, davlat oliy ta’lim tashkilotsining rektorini tayinlash to'g'risidagi O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritish, pedagog xodimlarni tayyorlashni, ularning malakasini oshirishni va qayta tayyorlashni tashkil etish, qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlar.
Ta’lim tomonidan zamonaviy jamiyatga integratsiyalashgan (qo’shilgan) va uni takomillashtirishga yo’nalgan odam va fuqaroning vujudga kelishi, bilimlarning zamonaviy darajasiga mos keluvchi olam tasvirining shakllanishi; shaxsning milliy va jahon madaniyatiga integratsiyasi uchun shart-sharoit yaratuvchi jamiyatning umumiy va professional madaniyatining jahon darajasiga teng kelishi; jamiyatning milliy kadrlar imkoniyatini takror ishlab chiqarish va rivojlantirish ta’minlanadi.
Uzluksiz ta’lim jarayonining yakunlanish muvaffaqiyati ta’limning normativ belgilangan bosqichi sifatida ta’lim darajasi haqida dalolat beradi. Maktabgacha yoshdagi bola uchun bilim darajasi - bu shaxs sifatlari va xususiyatlarining rivojlanish darajasi, ta’lim standartiga asoslangan yoshga va dastur talablariga bog’liq holda erishilgan bilim, ko’nikma va malakalar yig’indisidir.
Maktabgacha ta’lim jarayonida maktabgacha yoshdagilar ta’lim va tarbiyasining shaxsiy yo’nalganlik modeli ustuvor bo’lib hisoblanadi. Shaxsiy yondashuvning maqsadi - bu shaxsning shakllanishi bo’lib, belgilangan standart bo’yicha uni o’zgartirish emas, balki uni qanday bo’lsa, shundayligicha qabul qilishdir. Shaxsiy yondashuv ta’lim jarayoni sub’ektining shaxsiy vazifalari (funksiyalari) rivojlanishining to’laqonli namoyon bo’lishi uchun shart-sharoitlar yaratishni nazarda tutadi. Shaxsiy vazifalar - “shaxs bo’lish” ijtimoiy buyurtmasini amalga oshiruvchi ma’lum bir sifatlarni shaxs tomonidan namoyon bo’lishidir.
Ta’lim jarayonini tashkil qilishning asosi sifatida shaxsiy yondashuv shaxsning jamoada e’tirof etilishi, unda insonparvarlik o’zaro munosabatlarini yaratishni bildiradi. Mazkur munosabatlar sababli bola o’zini shaxs sifatida anglab, boshqa insonlar (kattalar va tengdoshlar)da ham shaxsni ko’ra olishga o’rganadi.
Tengdoshlar, bolalar jamoasi har bir bolaning imkoniyatlari amalga oshirilishi kafolati sifatida namoyon bo’ladi. Har bir bolaning shaxsiy imkoniyatlari amalga oshirilishining yo’llari pedagogning qadriyatlar yo’nalganligiga, ya’ni uning moddiy va ma’naviy qadriyatlarga, hulq-atvorda namoyon bo’luvchi ustanovkalar tizimi, e’tiqod, afzalliklarga tanlab munosabatda bo’lishiga bog’liq.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat olib boruvchi bo’lajak mutaxassislarda kreativ kompetentligini rivojlantirish metodikasini integrativ yondashuv asosida takomillashtirish bo’lajak mutaxassislarning har qanaqa jarayonda o’zining ijodiy va kreativ qobilyatlarini namoyon qilishida foydali va kerakli jihatlarini ko’rsatadi. O’sib kelayotgan yosh avlodni yangi zamon talablariga to’laqonli javob bera oladigan, har qanaqa vaziyatga kreativ yondasha oladigan, dunyoni yangicha qarashlar bilan anglaydigan kreativ qobilyatlarini rivojlantirish, ularda kreativ fiklash va tafakkurni shakllantirish eng avvalo maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat olib boruvchi pedagog, mutaxassislardan kasbiy faoliyatlarida kreativ kompetentlikni talab etmoqda. Barkamol shaxsni voyaga yetkazishda roli beqiyos sanaladigan maktabgacha ta’lim tashkiloti bo’lajak tarbiyachilari hamda mutaxassislarini kreativ kompetentligini rivojlantirish eng avvalo oliy ta’lim tashkilotsi pedagoglarining zimmasidadir. Ma’lumotlarga qaraganda (yoshlar psixologiyasiga ko’ra) olti yoshgacha bo’lgan bolalar 40% iste’dod potentsialiga ega ekanlar.
Bolalar eng kichik yoshdanoq ijodkorlik, yaratuvchanlikkajuda moyil bo’lar ekanlar. Shunday ekan, ayni shu davr bolalarda kreativ qobilyatlarini shakllantirishning ayni vaqtidir. Buning uchun albatta maktabgacha ta’lim tashkilotidagi mutaxassislarning o’zida kreativ sifat va kreativ kompetentlik shakllangan bo’lishi kerak. Hozirgi zamon ta’lim jarayoniga Oliy ta’lim tashkilotsida taxsil oluvchi bo’lajak tarbiyachilarni o’qitishda “Kreativ Pedagogika asoslari” fanining qo’shilgani talabalarning kelajakdagi kasbiy faoliyatlarida zarur bo’lguvchi kreativ kompetentligini rivojlantirilishi ta’lim jarayonini samarali va sifatli tashkil etishda xizmat qiluvchi omil bo’ladi desak, adashmaymiz.
Maktabgacha tarbiya tashkilotlari oldida turgan asosiy vazifalarni hal qilish, maktabgacha ta’limning muqobil dasturlarining yangi maqsadlari va mazmuni bolaga nisbatan manipulyativ yondashuvni, u bilan o’zaro munosabatlarning tarbiyaviy va intizomiy modelini inkor etib, kattalar va bolalar o’rtasidagi yangi munosabatlarni kutmoqda. Biroq, kelajakdagi o’qituvchilarni o’qitish jarayonida hozirgi paytda ko’plab ta’lim tashkilotlarida o’qituvchilar faqat maxsus bilimlarga ega bo’lishadi; ular ko’nikma va ko’nikmalarni egallaydilar.
Maktabgacha tarbiyachilarning kasbiy vakolatlarini shakllantirishning mumkin bo’lgan usullari, usullari haqida yaxlit ko’rinish uchun biz asosiy tushunchalarni ko’rib chiqamiz: kompetensiya, kompetensiya, kasbiy kompetentsiya. “Barkamollik” hodisa sifatida etarli miqdordagi tadqiqotlarga qaramay, bugungi kunda ham aniq ta’rifga ega emas va har tomonlama tahlil qilinmagan. Ko’pincha ilmiy adabiyotlarda ushbu pedagogik faoliyat kontseptsiyasi pedagogik jarayonning ichki harakatlantiruvchi kuchlarini faollashtirish sharoitida va ko’pincha ilmiy kategoriya emas, balki majoziy metafora rolida qo’llaniladi.
Ko’pgina tadqiqotchilar uchun mutaxassisning vakolati, avvalambor, funktsional vazifalarni samarali bajarishda namoyon bo’ladi. Ammo kompetentlik shu tarzda ham tushuniladi: atrofdagi dunyoni anglash o’lchovi va u bilan o’zaro ta’sirning yetarliligi; faoliyatni muvaffaqiyatli bajarishga imkon beradigan bilim, ko’nikma va malakalar to’plami; sub’ektning ijtimoiy va amaliy tajribasini shakllantirishning ma’lum bir darajasi; shaxsning o’z qobiliyatlari va mavqei doirasida jamiyatda muvaffaqiyatli ishlashiga imkon beradigan faoliyatning ijtimoiy va individual shakllariga tayyorgarlik darajasi; professional xususiyatlar to’plami, ya’ni. Ish talablarini ma’lum darajada amalga oshirish qobiliyati va boshqalar.
O’qituvchi quyidagilarga ega bo’lishi kerak: xayrixoh, samimiy, do’stona, xushmuomala, hazil tuyg’usi, sabr-toqatli bo’lishi, bolalar bilan munosabatlarni o’rnatishi, nizolarning oldini olish va ularni hal qilishi, o’z-o’zini tarbiyalash orqali o’z bilimlarini to’ldirishi, maktabgacha tarbiya va ta’lim usulini bilishi kerak. Faoliyatlarni samarali bajarish uchun odam diqqatli, mas’uliyatli, sezgir, sabrtoqatli bo’lishi, bolalar bilan ishlashga moyilligini ko’rsatishi kerak. O’qituvchi doimiy va katta e’tiborga ega bo’lishi kerak.


Xulosa
Xulosa qilib aytganda davlat shaxs ehtiyoji uchun zarur bo’lgan ta’lim berish va uning oqibat natijasining muayyan talablarni o’rnatuvchi me’yoriy hujjatlar tizimini ishlab chiqish, shuningdek mazkur xujjatdan to‘g‘ri foydalanishni nazorat qilishi uchun milliy standart talablarini xalqaro mezonlar bilan uyg‘unligini ta’minlash.
Ta’lim to‘g‘risidagi milliy hujjatlarning shu turdagi hujjatlarga mos kelishini ta’minlash. Uzluksiz ta’lim jarayoning tarkibiy qismlari va tarkibiy unsurlariaro bog„liqlik va muvofiqlik bo’lishiga erishish. Ta’lim berish va kadrlar tayyorlashda yuqori natijalarga erishuvda moddiy boyliklar, vaqt va boshqa sarf-xarajatlarni kamaytirish. O’quv-tarbiya jarayoni va umuman, ta’lim uchun me’yor, qoida, ko’rsatma va talablar belgilash. Standartlash buyicha xalqaro tajribalarni bevosita qo’llash amaliyotini kengaytirish, agar ulardagi talablar O’zbekiston Respublikasining ta’limi fani, madaniyati, texnikasi va texnologiyasi uchun mos tushsa chet el davlatlari milliy standarlari yo’riqidan foydalanish.
Ta’lim standartlari turli mamlakatlarda turlicha amalga oshiriladi. Lekin ta’limga nisbatan “standart” atamasidan foydalanish yaqindan ishlatila boshlandi.
Ta’lim standartini amaliyotga kiritish har bir ta’lim oluvchining muayyan va oldindan belgilab qo’yilgan ma’lumotni olish uchun kafolat berishga imkoniyat yaratadi, oqibatda kadrlar tayyorlash sifati va samaradorligi oshadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 22.12.2020 yildagi 802-son
   
2. 
   Davlat ta’lim standartlari.
   
3. 
   “Ilk qadam” davlat o‘quv davturi, Toshkent-2019.
   
4. 
   “Ilk qadam” davlat o‘quv davturi. - Toshkent, 2018.
   

1^ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 22.12.2020 yildagi 802-son