42. Gidravlika páni haqqinda túsinik hám aniqlamalar

42.Gidravlika páni haqqinda túsinik hám aniqlamalar Suyiqliqlardin’ ten’salmaqliq ha’m ha’reket nizamlarin ha’mde bul nizamlardin’ texnikanin’ tu’rli tarawlarina qollaniwdi uy’reniwshi pa’n gidravlika dep ataladi. Gidravlika suyiqliqlarda ku’shlerdin’ tarqaliw ha’m bul ku’shlerdin’ ha’reket dawaminda o’zgerib bariw nizamlarin ha’r qiyli qurilmalar ha’m mashinalardi esaplaw ha’mde proektlewde qollaniw menen de shug`ullanadi. Gidravlika en’ qadimgi pa’nlerden esaplanadi. Arxeologiyaliq tekseriwler adamlar ju’da’ qa’dimgi zamanlarda da tu’rli gidrotexnikaliq qurlislar quriwdi bilgenliklerin ko’rsetedi. Arxeologiyaliq qazilmalardin’ guwaliq beriwinshe, eramizdan alding’i to’rt-u’sh min’inshi jillardan baslap qulshiliq h’a’wizler, korizlar (jer asti qariqlari), eramizdin’ baslarinda bolsa Afrosiyobta vodoprovod qurilg’an. Orta a’sirlerde qurilg’an suw qurilislarina Farish ha’m Nuratadag’i suw saqlag’ishlari misal bola aladi.Bul suw saqlag’ishlarinin’ suw kiretug’in bo’limi tar ha’m ag’ib shig’atug’in bo’limi ken’ qilip islengen.Sol zamanlarda ha’wizlerden paydalaniw suwdin’ dinamikaliq basimi haqqinda quruwshilar ma`lim tu’siniklerge iye ekenliklerinen derek beredi. Biraq proektlerdi – shig’arip taslaw usullarinin’ joqlig’i olar proektlerdin’ sho’giw nizamliqlarinan xabarsiz ekenliklerinen derek beredi. Bul qurilislardi esaplaw haqqindag’i mag`liwmatlar saqlanbag’an, bular tiykarinan ta’jiriybelerge tiykarlanip qurilg’an dep boljasa boladi. Bizge shekem jetip kelgen, gidravlikag’a baylanisli ilimiy islerden birinshisi Arximedtin’ «Su’zip ju’riwshi deneler haqqinda» atli miyneti. Suyiqliqqa tiyisli nizamlardin’ ashiliwi XVI— XVII a’sirlerden baslandi.Bularg’a Leonardo da Vinchidin’ suyiqliqlardin’ o’zendegi ha’m trubadag’i ha’reketi ha’mde denelerdin’ su’zip ju’riwi,S.Stevinnin’ suyiqliqtin’ idis tu’bine ha’m diywallarina ta`sir qiliwshi ku’shi,G.Galileydin’ denelerdin’ suyiqliqlardag’i ha’reketi ha’m ten’salmaqlig’i,E.Torichellidin’ suyiqliqlardin’ kishi tesikten ag’ib shig’iwi,B.Paskaldin’ basimnin’ suyiqliqta beriliwi,I.Nyutonnin’ suyiqliqlardag’i ishki qarsiliqlar nizami haqqindag’i jumislari kiredi.