4-topshiriq: Sholas Anselm

j) Strukturalizm

(lot. structure — tuzilish, joylashish, tartib) — tilshunoslik, adabiyotshunoslik, etnografiya, tarix va shu kabi gumanitar fanlarda struktur usullar va modellashtirishdan, formallashtirish, semiotika, matematikalashtirish elementlaridan foydalanish bilan bogʻliq yoʻnalish; 20-asrning 20y.larida paydo boʻlgan.

8-TOPSHIRIQ.

Krossword

S

I

S

T

E

M

A

D

I

A

L

E

K

T

I

K

A

5

M

A

T

N

I

L

I

N

G

V

O

S

E

M

I

O

T

I

K

T

I

T

I

L

S

T

R

U

K

T

U

R

A

S

I

A

Q

L

I

Y

Krossword savollari:

1. 
   Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonuni nima?
   
2. 
   Belgilar nazariyasi haqidagi fan nomi?
   
3. 
   O’zaro zaruriy bog’langan qismlardan iborat butunlik qanday nomlanadi?
   
4. 
   Tilshunoslik va semiotikaning o’zaro maqsadli aloqaga, munosabatga kirishishidan tilshunoslik fanining qaysi sohasi shakllanadi?
   
5. 
   Xabarni berish jarayonidagi til birliklarining ketma-ketligi fanda qanday ataladi?
   
6. 
   Sistem tilshunoslikda leksemaning shakl tomoni qanday nomlanadi?
   
7. 
   Strukturalizm ta’limoti til nazariyasining asosi deganda nima tushuniladi?
   
8. 
   M.V. Lomonosov tilni qanday vosita deb tushundi?
   

9-topshiriq.

“Tushunchalar tahlili” metodi



10-topshiriq.

Keltirilgan misollarning qaysi biri giponimiya, graduonimiya va partonimiyaga tegishliligini aniqlang.
GIPONIMIYA

1. 
   Firma shirkat kompaniya xolding.
   

Go’dak bola o’spirin yigit kishi erkak chol.
GRADUONIMIYA

2. 
   Vaqt (butun nom, xolonim) sahar tong ertalab choshgoh
   

peshin oqshom nomozshom kechqurun xufton.

Oyoq tirnoq kaft tovon tizza boldir son.

3.

PARTONIMIYA

“Tushunchalar tahlili” metodi

11-topshiriq.

Grammatika — Bir tildаgi sо‘z tuzilishi, gаpdа sо‘zlаrning о‘zgаrishi vа birikishini о‘rgаnаdigаn ilmning nоmidir.

Morfologiya — Sо‘z shаkllаrini, sо‘zlаrning lеksik-grаmmаtik jihаtdаn turlаrini, bо‘linishlаrini, guruhlаrini о‘rgаnаdigan bo`lim
Morf — Nutqning mоrfоlоgik yarusidаgi eng kichik mа’nо аnglаtuvchi birligi, mоrfеmа esа tilning mоrfоlоgik yarusidаgi eng kichik mа’nо аnglаtuvchi birligidir.
Morfema — So‘z vа so‘z shаklini yasаsh uchun хizmаt qiluvchi lisоniy birlikdir
Suppletivatsiya — Bir sо‘zning turli grаmmаtik fоrmаlаri turli о‘zаklаrdаn pаydо bо‘lishi supplеtivаtsiya dеyilаdi
Rеduplikаtsiya — о‘zаkning tо‘liq yoki qismаn tаkrоrlаnish hоlаti bо‘lib, u sо‘z о‘zgаrtiruvchi, sо‘z yasоvchi qо‘shimchаlаr vаzifаsini bаjаrаdi.
Sintаksis — (grekcha tuzish) - grаmmаtikаning bir qismi bо‘lib, gаp qurilishi hаqidаgi tа’limоtdir. Sо‘z birikmаlаri vа gаp bо‘lаklаri gаp qurilishining tаrkibiy qismini tаshkil qilаdi. Sintаksis sо‘z birikmаlаrini, gаp qurilishi vа grаmmаtik хususiyatlаrini, gаp turlаrini, gаp bо‘lаklаrini, bu bо‘lаklаrning о‘zаrо birikish yo‘llаrini о‘rgаnаdi.
Sintаgmа — gаp ichidа bir-birining kеtidаn kеlib bir nаfаs bilаn аytilаdigаn sо‘zlаr guruhidir. Shuningdеk, sintаgmа bir sо‘zdаn hаm hоsil bо‘lishi mumkin, u ritmik urg‘ugа egа bо‘lаdi, gаp sоstаvidаgi sintаgmаlаr bir-biridаn pаuzа bilаn аjrаlаdi.

Tema — Gapning aktual bo’linishida ma’lum (tanish) bo’lgan narsani ifodalaovchi, yangi narsani ifodalashga o’tish uchun asos xizmatini o’taydigan qism.

Rema — Gapning aktual bo’linishida temadan keyin yangi narsani bildiradigan qism

Klaster- metodi

12-topshiriq.


Tillar

tasnifi

AREAL TASNIF

FUNKSIONAL TASNIF

GENEOLOGIK TASNIF

TIPOLOGIK TASNIF

Quyidagi keltirilgan ta’riflar qaysi tillar haqida ekanligini aniqlang.

1. 
   Ushbu tillar o’zak tillar deb atalib, ular so’z o’zgartirish tizimini mavjud emasligi bilan xarakterlanadi.
   
2. 
   Ushbu tillarda gap tarkibida so’zlarning birikib, huddi qo’shma so’zlar singari birgalikda yozilishi bilan xarakterlanadi.
   
3. 
   Ushbu tillarda fleksiya asosiy o’rin tutib, bir Grammatik vosita bir necha Grammatik ma’noni ifodalash uchun qo’llanilishi bilan ifodalanadi.
   
4. 
   Ushbu tillarda o’zak negiziga affikslarni muayyan ketma-ketlikda qo’shib borilishi va bunda har bir affiksnming alohida Grammatik ma’no ifodalashi bilan xarakterlanadi.
   

	Ajratuvchi(ozak,amorf) tillar
	Polisintetik(mujassamlashtiruvchi) tillar
	Flektiv tillar
	Aglikunyativ tillar

13-topshiriq.

Quyidagi savollarga javob bering, izohlang va misol keltiring.

1. 
   Diglossiya va Bilingvizmni farqi nimada?
   
2. 
   Tillarning chatishuvi deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Turli tillar sistemalarini tasniflash uchun me’zon vazifasini o’tovchi til sistemasi qanday nomlanadi?
   
4. 
   Differensiyatsiya va integratsiya jarayonlarining til taraqqiyotida qanday ahamiyat kasb etadi?
   
5. 
   Til va jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatni tilshunoslikning qaysi tarmog’i o’rganadi?
   

Javoblar:

1.Bilingvizim bu ikkitillilik, ya’ni ikki tilda mukammal so’zlasha olish qobilayati. Diglossiya esa bir tilning bir biriga ijtimoiy qarshi qo’yilgan turli hil kichik tizimlarining o’zaro ta’siridir

2.Tillarning bir biriga ta’siri natijasida tillarning chatishuv hodisasi yuzaga keladi. Bunga misol qilib o’zbeka tilidagi ko’plab so’zlarning arab, tojik, rus tilidan o’zlashganligini keltirishimiz mumkin.

3.Tipologiya tillar sistemalarini tasniflash uchun me’zon vazifasini o’tash uchun til sisremasidir.

4.Differensiya ya’ni farqlanish-tillarning bo’linishi va farqlanishi bo’lib til doirasidagi sheva va lahjalarning yoylilishi tarqalishidir. Differensiya natijasida tillar qardosh tillarga yoki shevalarga bo’linib ketishi natijasida yangi til yoki sheva hosil bo’ladi.

Integratsiya esa uning aksi bo’lib, shevalarning qisqarib, adabiy tilga yaqinlashuvi hodisasidir.

5.Sotsiolingvistika til va jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni o’rganuvchi tilshunoslik tarmog’I hisoblanadi
14-TOPSHIRIQ.

ATAMALAR IZOHINI YOZING!!!

Atamaning o’zbek tilida nomlanishi	Atamaning ingliz tilida nomlanishi	Atamaning rus tilida nomlanishi	Atamaning izohi
Lingvopoetika	лингвопоэ-тика	linguapoetics	lingvistik birliklarning badiiy-estetik vazifalari, tilning konnotativ funksiyasini o‘rganadi
sotsiolingvistika	социолинг-вистика	sociolinguis-tics	tilshunoslikning tilning ijtimoiy mohiyati va vazifasi, tilga sotsial omillarning ta’siri kabi masalalar bilan shug‘ullanuvchi yo‘nalishi
psixolingvistika	психолинг-вистика	psycholinguis-tics	insonlarning bir-biriga axborot berish va bir-biridan axborot qabul qilish jarayonini o‘rganuvchi yo‘nalishi
etnolingvistika	этнолинг-вистика	ethnolinguis-tics	grekcha “etnos“ - xalq, qabila so‘zlaridan olingan bo‘lib, til amaliyoti va rivojlanishida etnomadaniyat, etnopsixologik omillarni o‘rganish
neyrolingvistika	нейролинг-вистика	neurolinguis-tics	nutqiy faoliyatni bosh miya mahsuli sifatida o‘rganuvchi tarmog‘i
kompyuter lingvistikasi	компьютерная лингвистика	computer linguistics
kommunikativ lingvistika	коммуникативная лингвистика	communicative linguistics
matematik lingvistika	математи-ческая лингвистика	mathematical linguistics	til birliklarini matematik tavsiflash usullarini ishlab chiqish va o‘rganish bilan shug‘ullanadigan fan

15-TOPSHIRIQ. To’g’ri/Noto’g’ri (True/False)

1. Metodologiya bu – tadqiqotchining ilmiy dunyoqarashi, uning tadqiq manbaini qanday tushunishi, unga qaysi metod bilan yondashishi, u haqda nazariy yoki amaliy bilimlar hosil qilishidir.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

2. Metodning ilmiy, falsafiy ko’rinishlari mavjud.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

3. Diaxron tadqiq metodlariga: tasviriy, qiyosiy-tarixiy, chog’ishtirish, tarixiy-qiyosiy, tipologik metodlari kiradi.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

4. Qiyosiy-tarixiy metodning maqsadi tillarni umumlashtirishdan iborat.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

5. Qiyosiy-tarixiy metodning asoschilari F. Bopp, R. Rask, Ya. Grimm, A. Vostokov hisoblanadi.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

6. Distributiv tahlil metodining maqsadi lisoniy birliklarning nutqda joylashgan o’rnini, muayyan tartibda kelishini, o’zaro bog’lanishini o’rganishdan iborat.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

7. Distributsiya – lisoniy birliklarni fonetik tahlil qilish jarayonidir.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

8. Metodika – tadqiqotchining tadqiqot obyektini tekshirish usuli, individual ish olib boorish usuli, faktlarni yig’ish, tahlil qilib, umumlashtirish jarayonidir.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

9. Chog’ishtirish metodi ikki va undan ortiq qarindosh yoki qarindosh bo’lmagan tillarni – til hodisalarini o’zaro qiyoslash usulidir.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri
  

10. Sinxron tadqiqot metodlariga quyidagilar kiradi. Tasviriy metod, qiyosiy-tarixiy metod, chog’ishtirish metodi, tipologik metod.

• 
  To`g`ri
  
• 
  Noto`g`ri