4-topshiriq reja: Sanoat – milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmog’i. Sanoat tarmoq tuzilmasi va tarkibiy siljishlar

Mashinasozlik va metallni qayta ishlash sanoati
- iqtisodiyot uchun 
mashina va mexanizmlar, jihozlar, agregat va apparatlar, asbob-uskunalar, 
madaniy-maishiy mollar, shuningdek, mudofaa ahamiyatiga ega bo‘lgan 
mahsulotlar ishlab chiqaruvchi og‘ir sanoat tarmoqlari majmuidir. Ushbu sanoat 
butun xalq xo‘jaligini texnika bilan ta’minlashda moddiy asos hisoblanadi. Fan-
texnika taraqqiyoti, xalqning moddiy-madaniy farovonligi va mamlakat qudrati 
mashinasozlik sanoati taraqqiyotiga bog‘liq. Uning ahamiyati, eng avvalo, fan-
texnika yutuqlarini ishlab chiqarishga va insonlar hayotining barcha sohalariga 
joriy etish asosida qo‘l mehnatini mashina mehnatiga aylantirish, engillashtirish, 
mashinani mashina bilan yaratish, tejamkorlikni ta’minlash va mehnatning 
mazmuni va xarakterini o‘zgartirishdan iborat. Mashinasozlik sanoati mahsulot 

---

sifatini yaxshilash, ishlab chiqarishning samaradorligini yuqori darajaga 
ko‘tarishga imkoniyat yaratadi.
Hozirgi kunda mashinasozlik sanoatining 10dan ortiq tarmog‘i mavjud.
Ular qatoriga avtomobilsozlik, samolyotsozlik, traktorsozlik va qishloq 
xo‘jalik mashinasozligi, elektrotexnika va vagonsozlik, asbobsozlik va kabelsozlik 
kabi yirik tarmoqlar kiradi. 
Ushbu sanoat tarkibida metallni qayta ishlash sohasi ham mavjud bo‘lib, bu 
soha o‘z navbatida, metall buyumlar tayyor¬lash, metall kostruksiyalar hamda 
mashina va asbob-uskunalar ta’miri tarmoqlaridan iborat. Bunday faoliyat bilan 2,5 
mingdan ortiq korxona shug‘ullanmoqda. 
Qurilish materiallari sanoati
. Respublika qurilish materiallari ishlab 
chiqaradigan ko‘p tarmoqli sanoatga ega. Sement, asbest-sement, devorbop 
materiallar, yumshoq yopqich va gidroizolyasiya materiallari, tabiiy toshlardan 
qoplama material (plita)lar, noruda qurilish materiallari, qurilish keramikasi, 
issiqlik izolyasiyasi materiallari, ohak, gips, bog‘lovchi materiallar va ulardan 
buyumlar, sanitariya-gigena jihozlari, polimer xom ashyodan qurilish materiallari 
va buyumlar, temir-beton konstruksiyalari va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari 
mavjud. O‘zbekistonda tabiiy xom ashyodan qurilish materiallari sifatida 
foydalanish tarixi uzoq o‘tmishga borib taqaladi. Ayniqsa, binolar qurilishida xom 
g‘isht, guvala, yog‘och sinch, oddiy tuproq(loy)dan tiklanadigan paxsa asrlar 
davomida asosiy qurilish materiali bo‘lib kelgan. Xumdonlarda pishirilgan g‘isht, 
sopol, chinni koshin, ganch, yo‘nilgan granit, marmar toshlar saroy, madrasa, 
masjid, rabotlar qurilishida keng qo‘llanilgan.
Yengil sanoat
. Hozirgi davrda O‘zbekiston engil sanoati ko‘p tarmoqli 
industrial kompleks bo‘lib, uning tarkibida paxta tozalash zavodlaridan tashqari, 
to‘qimachilik, trikotaj, shoyi to‘qish, tikuvchilik, ko‘npoyabzal, gilamchilik, 
chinni-fayans buyumlari va attorlik mollari ishlab chiqarish sohalarida 300 ta yaqin 
yirik korxonalar bor. Respublika sanoat mahsulotlari umumiy hajmida engil sanoat 
hissasi 13,0 % ni tashkil etadi. Bu tarmoqda 145 mingga yaqin xodim ish bilan 
band.
Oziq-ovqat sanoati. Sanoatning bu tarmog‘i asosan xom ashyoni qayta 
ishlashga asoslangan. Uning korxonalarida go‘sht va go‘sht mahsulotlari, yog‘-
moy, sut va sut mahsulotlari, shakar, non va non mahsulotlari, makaron, meva-
sabzavot konservalari, qandolat, choy qadoqlash, uzum va shampan vinosi, spirt, 
aroq, pivo, chanqoqbosar ichimliklar, tamaki, sovun va boshqa mahsulotlar ishlab 
chiqaradigan ko‘plab sanoat korxonalari faoliyat ko‘rsatmoqda.