|
Simistor qullash soxalari.
VAXida manfiy differensial qarshilik mavjud bo‘lgan, uch va undan ortiq p-n o‘tishlarga ega ko‘p qatlamli yarim o‘tkazgich asbob tiristor deb ataladi. Tiristorning VAXida tok ortishi bilan kuchlanish kam ayadigan AB soha mavjud
Tiristor ishlaganda ikkita muvozanat holatda bo‘lishi mumkin. Berk holatda tiristor katta qarshilikka ega va undan kichik tok oqadi. Ochiq holatda tiristor qarshiligi kichik va undan katta tok oqadi. S hundan yarim o‘tkazgich asbobning nom i (tira — eshik) q o‘yilgan. T iristorlar radiolokatsiyada, radioaloqa qurilm alarida, avtom atikada m anfiy o ‘tkazuvchanlikka ega yarim o‘tkazgich asbob sifatida ham da tok boshqaruvchi kalitlar, energiya o ‘zgartgichlarning b o ‘sag'aviy elemen tlari sifatida yoki bosh lan g ‘ich holatda energiya iste’mol qilm aydigan asbob — triggerlar sifatida keng ishlatiladi. Tiristorlar chiqishlari soniga qarab diodli (dinistor), triodli (trinistor) va tetrodli tiristorlarga bo‘linadi va to‘rt qatlam li p-n-p-n tuzilm adan m os ravishda chiqarilgan ikki, uch va to ‘rt chiqishga ega bo'ladi. T uzilm a chekkasidagi p qatlam anod (A), n qatlam esa katod (K) deb nom lanadi. A nod va katod orasidagi n- va /7-sohalar baza deb ataladi, ularga o'rnatilgan elektrodlar esa boshqaruvchi elektrodlar deb ataladi
D iodli va triodli tiristorlar tokni faqat bir tom onlam a o ‘tkazadi. Bu o 'z n a v b a tid a , tiris to r la rn in g o 'z g a ru v c h a n to k n i b o s h q a ris h im koniyatini cheklaydi. O 'zgaruvchan tok zanjirlarida ikki tom onlam a kalit sifatida simistor (sim m etrik tiristor) ishlatiladi. Sim istor triak deb ham ataladi. S im istor p-n-p-n-p tuzilm aga va b ir yoki ikki boshqaruvchi elektrodga ega.
U ch ta p-n o 'tish g a ega diodga o 'x sh ash ikki elektrodli asbob dinistor deb ataladi. U ning tuzilm asi 5.2, a-rasm da, shartli belgilanishi esa 5.2, b-rasm da keltirilgan. D inistorning uchta p-n o 'tish i J ,, J, va J3 deb belgilangan.
Dinistor sxem alarda o 'zaro ulangan ikkita triodli tuzilm a bilan alm ashtirilgan holda ko'rsatilishi m um kin. D inistorni tashkil etuvchi tra n z isto rla rg a ajra tilish i va o 'z a ro u lan g an tra n z is to rla r b ilan alm ashtirilishi 5.3-rasm da ko'rsatilgan. Bu ulanishda T1 tranzistorning kollektor toki T2 tranzistorning baza tokini, T2 tranzistorning kollektor toki esa T1 tranzistorning baza tokini tashkil etadi. T ranzistorlam ing bunday ulanishi hisobiga asbob ichida m usbat TA hosil bo'ladi.
Agar anodga katodga nisbatan m usbat kuchlanish berilgan b o ‘lsa, J, va J 3 p-n o ‘tish la r to ‘g ‘ri siljitilgan b o ‘ladi, J 2 o ‘tish esa teskari siljitiladi, shu sababdan m anba E ning barcha kuchlanishi J 2 o ‘tishga tu sh a d i. T l va T2 tra n z isto rla rn in g e m itte r to k la rin i u za tish koeffitsientlari mos ravishda a, va a 2 b o ‘lsin. 5.3, b-rasm ga muvofiq tiristor orqali oqayotgan tok ikkala tranzistor kollektor toklari va sizilish toki IK0 yig'indisiga teng b o ‘ladi:
I = a J E] + a 2I E2+ I K0 . (5.1)
Tashqi zanjirdagi tok
IE = IE2=
/, shuning uchun / ni (5.1) ga qo‘yib:
/(1 - a , - a 2) = I K0 deb yozish mumkin.
Bundan tashqi tok I qiymati
ekanini topamiz
(cr, + a 2) < 1 shart bajarilganda dinistor orqali oqadigan tok IK0 ni tashkil etadi.
( a t + a 2) >1
b o ‘lganda dinistor ochiladi va tok o‘tkaza boshlaydi.
Dinistorning ulanish sharti shundan iborat. Dinistorda Yoki 2 tok uzatish koeffitsienti oshirishning yagona usuli uning anodida kuchlanishni oshirishdan iborat.
Kuchlanish ortishi bilan U = U ULAN dan tranzistorlaming biri to‘yinish rejimiga o‘tadi. Ushbu tranzistorning kollektor toki, ikkinchi tranzistorning baza zanjirida oqib uni ochadi, o ‘z navbatida, birinchi tranzistorning baza tokini oshiradi. N atijada tranzistorlam ing kollektor toklari ular to ‘yinish rejimiga o ‘tm aguncha k o ‘chkili ortadi.
Tranzistorlar ulangandan so‘ng dinistor ochiladi va tok / faqat tashqi zanjir qarshiligi bilan chegaralanadi.
Ochiq asbobdagi kuchlanish pasayishi IV dan kichik b o ‘lib, taxm inan oddiy dioddagi kuchlanish tushishiga teng.
Dinistorning VAXi, impuls ulanish sxemasi esa .
ULAN — dinistorning ulanish kuchlanishi,
UQ0L — ochiq dinistordagi qoldiq kuchlanish pasayishi,
IYu — yuklam a toki, Ium — dinistom i o'chirish toki,
VD1 — yarim o‘tkazgich diod,
VD2 — dinistor,
RYu — yuklam a qarshiligi,
R — chegaralovchi qarshilik,
С — ajratuvchi kondensator,
UB0SHQ — boshqaruvchi impuls.
Dinistorni undan oqayotgan tokni Ib ZIL qiymatgacha kamaytirib yoki dinistor anodidagi kuchlanish q u tbini o ‘zgartirib o ‘chirishi m um kin. D inistorni o‘chirishning turli usullari rasm da keltirilgan.
Birinchi sxem ada (a) dinistor zanjiridagi tok kaliti К yordam ida uziladi.
Ikkinchi sxem ada (b) dinistordagi kuchlanish pasayishi nolgacha kam ayadi. U chinchi sxem ada (d) dinistordagi tok q o ‘shim cha qarshilik Rq q o ‘shish bilan IUZIL gacha kam aytiriladi. To‘rtin chi sxem ada (e) kalit К tutashtirilganda ajratuvchi kondensator С yordam ida dinistor anodiga teskari qutbli kuchlanish beriladi.
RYu — yuklam a qarshiligi,
RD — q o ‘shim cha qarshilik,
С — ajratuvchi kondensator,
К — kalit.
Xulosa
Demak mening ushbu mustaqil ishdan qilgan xulosam: Insoniyat paydo bo’lipdiki energiyaga ehtiyoj sezadi. Zamaon rivojlangan sari energiyaning turli turlari paydo bo`lmoqda shu bilan bog’liq shu jumladan elektr bilan ishlovchi barcha uskunalar Simistor tuzilmasi va ishlash mexanizmi boshqariluvchi to‘g‘rilagichlar simistor qo’llash soxalari kandesatorlar g’altaklar barcha elekrt vositalarni ishlashi uchun va xavfsiz uskunalarni ishlashini taminlab beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
