4-мавзу. Товар-пул муносабатлари ривожланиши бозор иқтисодиёти шаклланиши ва амал қилишининг асосидир

Товар икки хусусиятга эга:
бир томондан, у кишиларнинг қандайдир эҳтиёжини қондира оладиган,
иккинчи томондан эса, бошқа буюмларга айирбошлана оладиган буюмдир.
Товар
истеъмол қиймати
қиймати
Ижтимоий зарурий нафлилик деб талаб миқдорига мос келадиган миқдордаги нафлиликка айтилади
Товарнинг алмашув қиймати – бу бирор турдаги нафлиликнинг бошқа турдаги нафлиликка айирбош қилинадиган миқдорий нисбатидир.
Меҳнатнинг икки ёқлама тавсифидан келиб чиқувчи товарнинг икки хил хусусияти
Аниқ меҳнат
Абстракт меҳнат
Меҳнат
Ижтимоий нафлилиги
Товар
Ижтимоий қиймати
Ижтимоий зарурий нафлилик
Талабга мос миқдордаги товар
Ижтимоий зарурий меҳнат
Товарлар қийматининг миқдорига таъсир кўрсатувчи омиллар

• маълум иш вақти бирлиги мобайнида ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг миқдори ёки маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш учун сарфланган иш вақти билан ўлчанади

Меҳнат унумдорлиги

• деганда иш вақти бирлиги давомида меҳнат сарфининг ошиб бориши, яъни меҳнатнинг жадаллашиши тушунилади.

Меҳнат интенсивлиги
3. Қийматнинг меҳнат назарияси ва кейинги қўшилган миқдор нафлилиги назариялари

• асосчилари Уильям Петти, Адам Смит, Давид Рикардолар ҳисобланади

1) қийматнинг меҳнат назарияси;

• асосчилари австрия мактаби вакиллари К.Менгер(1840-1921), Ф.Визер(1851-1926), Е.Бем-Баверк(1851-1914) ва бошқалар ҳисобланади.

2) қийматнинг нафлилик ёки кейинги қўшилган миқдор нафлилиги назарияси.
Товарларни айирбошлаш уларнинг қиймати асосида амалга оширилади.Қийматнинг миқдори эса, ижтимоий зарурий меҳнат сарфлари билан, яъни ижтимоий зарурий иш вақти билан ўлчанади.
Қийматнинг меҳнат назарияси тарафдорлари товар ишлаб чиқариш шароитда товар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги алоқаларни, ижтимоий меҳнатни тақсимлаш ва рағбатлантиришни тартибга солувчи объектив қиймат қонунининг мавжудлигини эътироф этадилар.
Товар нархининг ижтимоий қийматидан четга чиқиш шарт-шароитлари
Талаб = таклиф бўлган ҳолда нарх = қиймат.
Талаб > таклиф бўлган ҳолда нарх > қиймат.
Талаб < таклиф бўлган ҳолда нарх < қиймат.
4.Пулнинг келиб чиқиши, моҳияти ва вазифалари
Пулнинг вужудга келиши бўйича турли илмий концепциялари
Эволюцион концепция
Пул ижтимоий меҳнат тақсимоти, товар ишлаб чиқариш ва айирбошлашнинг ривожланиши натижасида вужудга келган.
Рационалистик концепция
Пулнинг келиб чиқишини кишилар ўртасидаги битим, келишув натижаси сифатида изоҳлайди