4-mavzu: To’garak chuvalchanglar tipi. Birlamchi gavda bo’shliqlar yoki yumoloq chuvalchanglar tipi. Umumiy harakteristikasi va klasifikatsiyasi. Yashashi, tuzulish, ko’payishi va rivojlanishi. Nematodalar uy hayvonlari va odam parazitlari

Hazm qilish sistemasi to`g`ri nay shaklida, tanasining oldingi qismi- dagi og`iz teshigidan boshlanib, keyingi tomonda anal teshigi bilan tugaydi.
Jinsiy sistemasi germafrodit yoki ayrim jinsli. Jinsiy bezlari odatda juft, ba`zan toq bo`ladi. Jinsiy teshigi anal teshigi oldidajoylashgan. Tux­umlari tana ichida urug`lanadi.
Nerv sistemasi bir juft halqumusti gangliysi va ikkita yon nerv stvol- idan iborat. Tana qoplag`ichi sirtidagi sezgir tukchalar tuyg`u organlari, boshining ikki yonida joylashgan kiprikli chuqurchalari esa xernoretsep- torlar hisoblanadi.
Filogeniyasi. Qorinkipriklilar kiprikli chuvalchanglar bilan to`garak chuvalchanglarni bog`lovchi zveno bo`lib hisoblanadi. Tanasining ayrim
qismlarida kiprikli epiteliyning bo`lishi, teri bezlari, protonefridiy ayirish sistemasi vajinsiy sistemasining tuzilishi ulami kiprikli chuvalchanglar bi­lan yaqinlashtiradi. Kiprikli epiteliyning yo`qola borishi, birlamchi tana bo`shlig`i, ayrimjinsli turiarining bo`lishi, ichagining tuzilishi ulami to`garak chuvalchanglarga yaqinligini ko`rsatadi.
Parazit nematodalar eng rnuhim vakillarining ekologiyasi
Nematodalar tabiatda eng keng tarqalgan organizmlar bo`lib, ular orasida tuproq va suv xavzalarida erkin yashaydigan turlari ko`pchilikni tashkil etadi. Ko`pchilik erkin yashovchi nematodalar odatda mi krosko- pik kattalikda (0,8-1 mm); ayrim turlari 2-3 sm keladi. Nematodalar orasi­da 3000 dan ortiq turlari odam. hayvon va o`simliklarda parazitlik qiladi.
Ko`pchilik parazit nematodalar erkin yashovchi turlariga nisbatan yirik; ba`zan lm gacha, hatto 8 m ga (kashalotlar yo`ldoshi paraziti Placen- tonema gigantissima) yetadi.
Bolalar gijjasi (Enterobius vermicularis) mayda -5-10 mm uzun­likdagi parazit. Erkagi tanasining keyingi uchi spiral buralgan; urg`ochisiniki bigizga o`xshash o`tkirlashgan. Gijja asosan bolalaming ingichka va yo`g`on ichagi bo`shlig`idayashaydi. Urg`ochisi urug`langandan so`ng orqa ichakning keyingi qismiga tushadi. Tuxumlarni orqa chiqaruv teshigi atrofidagi teriga qo`yadi. Tuxum ichida tez kunda lichinkalar rivojlanadi.