4-Mavzu. Tijorat banklari risklari va ularni boshqarish Bank riski tushunchasi va uning bank faoliyati rivojidagi axamiyati

Sof risklar kupincha obektiv harakterga ega buladi va salbiy («-» yoki «0») natijaga erishish extimolini bildiradi. Bu risklarga tabiiy, ekologik, transport va tijorat riskining bir kismi kiradi.
Sun’iy risklar subektiv harakterga ega bulib, nafakat salbiy, shu bilan birgalikda ijobiy natijaga erishish extimolini bildiradi. Bu risklarning yuzaga kelishiga kuyidagilar sabab buladi:

• 
  bozor konyunkturasini yaxshi urganmaslik;
  
• 
  resurslarni jalb kilish va ularni joylashtirish soxasidagi ma’lumotlarning yetarli emasligi;
  
• 
  kreditlanadigan loyixa, obekt va mijozlar to'g'risidagi ma’lumotlarning tulik emasligi;
  
• 
  tarmoklar faoliyati xususiyatining inobatga olinmasligi;
  
• 
  bankirlar yoki mijozlarning ongi, saviyasi mablaglardan foydalanish buyicha bilim va maksadlarning xilma-xilligi va boshkalar.
  

Bu sabablar risklarni iktisodiy kategoriya sifatida subektiv tomonlarni uzida ifoda etadi.
Bank faoliyati ikki asosiy risk turi – tizimli va tizimsiz risklarga duch kelishi mumkin. Xar ikkala usul xam uzining taxlil kilinish va risk oldini olish usullariga ega.
Tizimli risklar umumiy iktisodiy sharoitlar va makroiktisodiy siyosat xossalaridan kelib chikadi. Bank tizimining turgun rivojlanishi umuman iktisodiyotning kanday xolatda ekanligiga boglik. Shuning uchun makroiktisodiy, avvalambor, monetar siyosat va bank risklarini samarali boshkarish tizimli risklarni kamaytirish va oldini olish imkonini beradi.
Tizimsiz yoki nomuntazam risklar bank tizimida umumiy axvol barkaror saklangan xolda ayrim olingan bankning moliyaviy axvoli yomonlashish extimolligiga boglik buladi. Bu risklar, uz navbatida, bank operatsiyalari va tadbirkorlik risklarini uz ichiga oladi.
Bank operatsiyalari bilan boglik risklar ikki gurux – tulovga nokobillik va likvidlik risklariga bulinadi. Birinchi guruxga: kredit riski, foiz riski, bozor riski, valyuta riski, investitsiya risklari kiradi.
Boshkarish usuli va imkoniyatiga karab risklar ochik va yopik kurinishda buladi. Ochik risklarni tartibga solib bulmaydi. Yopik risklarni esa boshkarish mumkin. Ular diversifikatsiya siyosatini utkazish yuli bilan tartibga solinadi.
Ya’ni bunda:

• 
  bank operatsiyalari umumiy xajmini saklash maksadida bir necha mijozlarga berilgan kreditlarni kichik summalarda keng mikyosda taksimlash;
  
• 
  yirik kreditlarni konsorsional asosda berish;
  
• 
  depozit sertifikatlarini joriy kilish;
  
• 
  kayta xisobga olish operatsiyalarini kengaytirish;
  
• 
  kredit va depozitlarni sugurtalash kabi amallar amalga oshiriladi.
  

Banklarda kupincha mijoz tanlashda yanglishish natijasida balanslashmagan likvidlik riski yuzaga keladi. Bunday risklar odatda iktisodi bekaror bulgan korxonalarni kreditlashga ustunlik berilgan xollarda yuzaga keladi.