4-mavzu. Tadqiqot jarayoni bosqichlari reja: Tadqiqotlarni loyihalashtirish bosqichi Tadqiqotning texnologik fazasi



Download 0,81 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/30
Sana27.01.2023
Hajmi0,81 Mb.
#903517
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   30
Bog'liq
4 мавзу Тадқиқот жараёни босиқчлари

predmetlilik
ilmiy nazariyaning barcha 
tushunchalar va da’volar majmui aynan bir predmetli sohaga tegishli bo‘lishi 
kerakligini anglatadi. Predmetlilik prinsipi aynan bir xil bo‘lgan xodisalar, 
jarayonlarni tushuntirish uchun bir necha nazariyalar mavjud bo‘lishi mumkinligini 
inkor qilmaydi (bu esa yuqorida ta’kidlangan qo‘shimchalilik prinsipiga mos 
keladi). 
Nazariyaning belgisi sifatidagi 
to‘lalik
ushbu nazariya o‘zining predmetli 
sohasidagi barcha xodisalar, jarayonlarni qamrab olishi (ta’riflashi) kerakligini 
anglatadi. 
Nazariyaning belgisi sifatidagi 
o‘zaro zid bo‘lmaslik
ushbu nazariyaning 
barcha postulatlari, g‘oyalari, prinsiplari, modellari, shartlari va boshqa strukturaviy 
elementlari mantiqan bir-biriga zid kelmasligi kerakligini anglatadi. Ma’lum-ki, 
ilmiy nazariyalarda ziddiyatlarni topish va ularni xal etish ilmiy nazariyalarni 
takomillashtirish, rivojlantirish yoki yangi nazariyalarni barpo qilishning rag‘bati 
sifatida namoyon bo‘ladi. 
Ilmiy nazariyaning belgisi sifatidagi 
talqin qilina olishlik
(birinchi navbatda 
bu formal nazariyalarga tegishli) nazariya empirik mazmunga ega bo‘lishi kerak, 
nazariya formal natijalarning mazmunli interpretatsiyasi bo‘lishini ko‘zda tutishi 
kerakligini anglatadi – chunki empirik interpretatsiyasiz nazariya ham mavjud emas, 


25 
aks holda u belgilar, formulalarning oddiy to‘plamiga aylanadi-qoladi. Mazkur 
holatda matematika istisno etiladi, - sababi, masalan, N.I. Lobachevskiy tomonidan 
yaratilgan geometriya o‘z davri uchun sof abstraksiya edi va mazmunli 
interpretatsiyaga ega emas edi. 
Ilmiy nazariyaning 
tekshirish mumkinligi
belgisi nazariyani uning mazmunli 
xaqiqatga egaligi va rivojlanishga, takomillashishga qodirligi nuqtai nazaridan 
tavsiflaydi. Tekshirish mumkinligi belgisi nazariyaning mazmuni real ob’ektlarning 
xossalari, munosabatlariga mos kelishini tasdiqlash bo‘lib namoyon bo‘ladi. Ko‘p 
hollarda bunday tasdiqlashning xal qiluvchi usuli bo‘lib tekshirish hisoblanadi. 
Tabiiy-ki, har qanday nazariyaning to‘laligi va o‘zaro zid bo‘lmasligi doimo 
nisbiy bo‘ladi. Xatto matematikada, K. Gedelning mashxur teoremalari ko‘rsatishi-
cha, har qanday nisbatan murakkab bo‘lgan nazariy tizim, bir tomondan to‘liq 
bo‘lmaydi, ikkinchi tomondan – uning o‘zaro zid bo‘lmasligi mazkur tizim doirasida 
to‘lig‘icha isbotlanishi mumkin emas. 
Ilmiy nazariyaning 
ishonchlilik
belgisi ilmiy nazariyada uning asosiy 
g‘oyalari xaqqoniyligi ishonchli ravishda o‘rnatilganligini anglatadi. Bu jixatdan 
ilmiy nazariya ilmiy gipoteza (gipoteza) dan farq qiladi, ya’ni, ilmiy gipotezada 
xaqiqat xaqqoniylikning u yoki bu darajasi bilan o‘rnatiladi. 
Afsuski, gumanitar va ijtimoiy fanlar sohasidagi, ilmiy tabaqalarning barcha 
darajalaridagi ilmiy xodimlarning katta qismi (xatto ko‘pchilik qismi) ilmiy 
nazariya, konsepsiyaga qo‘yiladigan bu belgilar va talablar mavjudligi xaqida 
tasavvurga ham ega emas. Chop etilayotgan ishlarda odatda mutlaqo erkin bo‘lgan 
“...ligi” ko‘rinishidagi ko‘p sonli prinsiplar, shartlar, texnologiyalar va xokazo-va 
boshqalar kiritiladi: maqsadliligi, fundamentalligi, texnologikligi, dinamikligi, 
ochiqligi va xokazo-va boshqalar. Vaxolanki, har qanday ilmiy yig‘ilishda, har 
qanday konferensiyada va xokazolarda quyidagi oddiy samimiy savol bilan 
ko‘pchilik 
ma’ruzachilar 
“ko‘lmakka 
o‘tirishi” 
mumkin: 
Sizning 
konsepsiyangizning to‘laligini isbotlang-chi. Yoki bo‘lmasam: uning o‘zaro zid 
emasligini isbotlang? Va xokazo. 
Tabiiy-ki, yuqorida keltirilgan, ilmiy nazariya, konsepsiyaning belgilari-
me’zonlari dastlabkilar holos. Ular nazariy tadqiqot yakunlangach uning natijalarini 
dastlabki baholash imkonini beradi. Ilmiy nazariya ishonchliligining yakuniy 
me’zoni bo‘lib esa ilmiy nazariyani ommaviy amaliyotda amalga oshirish 
hisoblanadi. Aytishadi-ku, yaxshi nazariyadan ko‘ra omilkorroq, qulayroq narsa 
yo‘q. Lekin ushbu me’zon namoyon bo‘lishi uchun vaqt talab etiladi. Va ko‘pincha 
– anchagina uzoq vaqt talab etiladi. 
Empirik tadqiqot natijalarining ishonchliligini baholash me’zonlari. Empirik 
tadqiqot natijalarining ishonchliligi me’zonlari, xususan, quyidagi belgilarga javob 
berishi kerak:


26 
1.
Me’zonlar shu darajada 
ob’ektiv
bo‘lishi kerak-ki, (mazkur ilmiy 
sohada mumkin bo‘lgan darajagacha) ular o‘rganilayotgan belgini bir ma’noda 
baholash imkonini berishi lozim, turli shaxslar tomonidan baxsli, munozarali 
baholar berilishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. 
2.
Me’zonlar 
adekvatli
, validli bo‘lishi kerak, ya’ni tadqiqotchi baholashi 
lozim bo‘lgan aynan o‘sha narsa baholanishi kerak. 
3.
Me’zonlar tadqiq qilinadigan xodisalarga nisbatan 
neytral
bo‘lishi 
kerak. Chunonchi, pedagogik tajriba davomida, masalan, ba’zi sinflarda o‘quvchilar 
tomonidan yangi mavzu o‘rganilsa-yu, boshqa sinflarda bu mavzu o‘rganilmasa, 
unda solishtirish me’zoni sifatida o‘quvchilar tomonidan ushbu mavzuni bilishini 
olmaslik kerak. 
4.
Me’zonlar majmui tadqiq qilinayotgan xodisa, jarayonning barcha 
ahamiyatli xossalarini yetarlicha 
to‘lalik
bilan qamrab olishi darkor. 
Odatda “me’zon” tushunchasining sal boshqacha bo‘lgan, lekin u ham to‘g‘ri 
bo‘lgan talqin etilishi ham uchrab turadi, bunda me’zon rolida - olingan natijaning, 
maqsadga yetishishning sifat tomoni qabul qilinadi. Bunda endi “me’zon” 
tushunchasi “ko‘rsatkich”, “parametr” tushunchalaridan ajratiladi. Bunday talqin 
etilishda aynan bir me’zon bir necha ko‘rsatkichlarga, parametrlarga ega bo‘lishi 
mumkin. Masalan, ishchi, mutaxassis tomonidan muayyan topshiriqning bajarilishi 
samaradorligi (me’zon) sarflangan vaqt va yo‘l qo‘yilgan xatoliklar soni 
(parametrlar) bo‘yicha baholanadi. 
Tadqiqotning bo‘lgusi natijalari ishonchliligining me’zonlarini shakllantirish 
bilan tadqiqotni loyixalashning konseptual bosqichi yakunlanadi. Tadqiqotning 
keyingi bosqichi – gipoteza (gipoteza)ni yaratish hisoblanadi. 

Download 0,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish