4-mavzu. Sharq Uyg‘onish davridagi qomusiy olimlarning asarlarida pedagogik fikrlar

 
Abulqosim Firdavsiyning ta’lim-tarbiya haqidagi g‘oyalari 
(941-1025) 
 
 
Uning 
dostonlarida 
bola 
tarbiyasi 
masalalariga ham alohida e’tibor berilgan. 
Zolizar, Rustam, Anushervon, Humoy, 
Bahromi Cho‘bina, Xisrav Parvizlar ota-
onalari aqliy va jismoniy jihatdan to‘g‘ri 
tarbiyalanganlari uchun tadbirkor, jasur 
qahramonlar bo‘lib yetishdilar. 
(H.Hamidiy)
 
Firdavsiy 
qator 
dostonlarida 
donishmand murabbiy, mehribon ustoz 
qiyofasini 
yaratdi, 
turli 
bilimlarni 
o‘rganish, kasb egallash, harbiy hunarlarni 
bilish zarurligini o‘qturdi. 
(H.Hamidiy)
 
“Shohnoma” 35 yil yozilgan bo‘lib, 
o‘ziga xos pandnoma hamdur 
Hamisha aqlingni rahnoma etgil, 
Noloyiq ishlardan olisga ketgil 
Hunar birla aqling birikkan hamon, 
Har ish bu jahonda yurishgay ravon 
Insonni 
xayru 
saxovatli 
bo‘lishga 
yetaklovchi kuch ilm va hunardir 
 
Aql bir tirik jon, bilmaydi zavol, 
Aql turmush asli buni yodlab ol. 
Aql yo‘l ko‘rsatib dilni etar shod, 
Har nechuk ilmdan o‘rgansang bir so‘z. 
Uni tinmay o‘rgan kecha-yu kunduz. 
 

---

 
Buyuk shoir Abulqosim Firdavsiy Xuroson viloyatining Tus shahrida kambag‘al 
oilada dunyoga keldi. 
Firdavsiy keng qamrovli va chu-qyp ilm egasi bo‘lib yetishdi. Shu bois uni 
«hakim», «donishmand» deb ulug‘laganlar. Shoir ijodiniig ayni gullagan davrida 
G‘azna shah-rida (hozirgi Afgoniston hududi)— turk sultoni Mahmud G‘aznaviy 
saroyida yashab, ijod qildi.
* * * 
«O‘ylamasdan qadam bosib, xatoga yo‘l qo‘ygan kishi pushaymon bo‘ladi. U 
donolar nazdida axmoqqa, yaqinlari nazdida begonaga aylanadi». 
* * * 
Olamda eng avval inson aqli yaralgan. Aql qalb posbo-nidir. Aql yana uch 
qo‘riqchi: til, ko‘z, quloqning ustidan ham posbonlik qilguvchidir. Zero, ezgulik va 
yovuzlik aynan ana shu uch a’zo orqali qalbga kirib boradi. 
* * * 
Donishmand dedi: «Ochko‘zlik va muhtojlik — mangu bedor ikki iblis». 
* * * 
Aqlli so‘z dur-javoxirlaru toj-taxtdan ham qimmatliroqdir. 
* * * 
Ey hukmdor, idrokli, saxiy, adolatli bo‘l. Elning baxti hukmdorning baxtidir. 
* * * 
Ey hukmdor, yolgonni toj-taxtga yaqinlashtirma. Doimo haqiqat yo‘lini tut. 
Ey hukmdor, ezgu ishlar uchun mablag‘ni ayama. Yuragingga bir lahza ham 
qo‘rquvni yo‘latma. Aks holda qo‘shni shoh dadillanib, bosh ko‘targay. Bu 
serkulfat hayotda dono va bardam bo‘l. Yuz bergan har bir hodisaga munosib baho 
bera bil. Yana shuni bilgilki, kim osmon qadar bag‘ri keng, saxiy bo‘lsa, o‘sha 
sultonlikka munosibdir. Nodon maslahatchilardan saqlan. Tuban kishilarning 
so‘zlariga quloq osma: ularning yuragida hasad mujassam. Siringni hatto eng yaqin 
odamingga ham aytma, aks holda kulfatlarning keti ko‘rinmay qolur. O‘zini 
hammadan ustun qo‘yuvchilarni mashvaratga yaqin-lashtirma. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---