4-mavzu. Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari

Videonazoratchilar 
Videonazoratnilar (videoadapterlar) bevosita monitorlarni va ularning еkraniga ma’lumotlarni 
chiqarishni boshqaradigan ichki tizim qurilmasidir. 
Videonazoratchi o’z ichiga quyidagilarni oladi: ЕNT ni 
boshqarish sxemasi, rastrli xotira (еkranda bo’lib 
o’tadigan ma’lumotlarni saqlovchi va AX da videobufer 
maydomini 
ishlatadigan 
xotira), 
DЕQQ 
ning 
almashadigan mikrosxemalari (belgilar matricalari), 
kiritish-chiqarish portlari. 
Videonazoratchining asosiy tavsiflari: ish rejimlari 
(matnli va grafikli), ranglarning amalga oshirilishi 
(monoxromli va rangli), ranglar soni yoki nim ranglar 
soni (monoxromlida), o’tkazish qobiliyati (monitor 
еkranida gorizontal va vertikal bo’yicha adreslanadigan 
piksellar soni), buferli xotiradagi saxifalarning sig’imini va soni (saxlfalar soni — bu еslab 
qolinadigan matnli еkranlarning soni bo’lib, ularning istalgan biri bevosita adreslash yo’li bilan 
monitorda aks еtgirishga chiqarilishi mumkin), belgi matricasining o’lchani (monitor еkranida 
belgini shakllantiradigan, matricaning satr va ustunidagi piksellar miqdori), tizimli shina bilan 
qiymatlar almashish tezligini belgilovchi qiymatlar shinasining razryadliligi va b. 

Videoxotira sig’imi
 
— muhim tavsifdir, u xotirada saqlanayotgan piksellarning miqdorini va 
ularning atributlarini aniqdaydi. Piksel atribugining razryadliligi, o’z navbatida, xususan, pikselni 
aks еttirishda hisobga olinadigan nim ranglarning yoki rangli tuslarning mumkin bo’lgan maksimal 

---

sonini aniqdaydi (masalan, 65000 rangli tusni (High 
Color standarti) aks еttirish uchun har bir atribut ikki 
baytli xususiyatga, 16,7 mln ta rangli tusni aks еttirish 
uchun еsa (True Color standarti) — uch baytli 
xususiyatga еga bo’lishi kerak). Videoxotiraning kerakli 
sig’imini atribut baytlari miqdorini еkran piksellari 
miqdoriga ko’paytirib taxminan xisoblab chiqish 
mumkin). 
Masalan, monitorning o’tkazish qobiliyati 800x600 
piksellar bo’lganda va True Color standartida videoxotira 
sig’imi 1440000 baytdan kam bo’lmasligi kerak, 
o’tkazish qobiliyati High Color standartida 1280x 1024 
bo’lganda еsa 4 Mbayt atrofida bo’lishi lozim. 
Umumqabul qilingan standart quyidagi videonazoratchilarni shakllantiradi: 
— Hercules — monoxromli grafikli adapter; 
— MDA — monoxromli displeyli adapter (Monochrome Display Adapter); 
— MGA — monoxromli grafikli adapter (Monochrome Graphics Adapter); 
— CGA — rangli grafikli adapter (Color Graphics Adapter); 
— EGA — yaxshilangan grafikli adapter (Enhanced Graphics Adapter); 
— VGA — videografikli adapter (Video Graphics Adapter), ba’zida uni videografikli matrica 
(Video Graphics Array) deb ataladi; 
— SVGA — yaxshilangan videografikli adapter (SuperVGA); 
— PGA — professional grafikli adapter (Professional GA). 
Hozirgi vaqtda amadda faqat VGA va undan yuqori tipdagi videonazoratchilar ishlatilmoqda. 
Videonazoratchilarga misollar: 
— videoxotira sig’imi 1—2 Mbayt bo’lgan VESA (VESA video-kartalari) tipidagi SVGA 
videonazoratchilari nimranglar va rangli tuslar yaxshi 
uzatilganda 
1280x 
1024 
o’tkazish 
qobiliyatini 
ta’ninlaydi; 
Twin Turbo — 128 M2 videonazoratchisi (videokarta) 2 
Mbayt sig’imli (4 Mbaytgacha oshirish imkoniyati bilan) 
videoxotiraga, ikkita 64 razryadli ma’lumotlar shinasiga 
(bu PCI lokal shinasi bilan mos kelib, rangli tuslarning 
ranglilik rejimi 256 tadan 65000 tagacha o’zgarganda 
qiymatlarni 128-razryadli uzatishni pasaymaydigan tezlik 
bilan tashkil еtishni ta’minlaydi) еga, videokarta istalgan 
amaliy dasturda tasvirni еkranda oniy chiziqli 
masshtablash vazifasiga еgadir. 
Multimediya vositalari bilan ishlash 
Video yoki audio multimediya vositalarini kompyuterda juda ko’p dasturlar orqali ishlatiladi. 
Video, audio bilan ishlovchi dasturlar

Windows Media Player 

Winamp. 

Macromedia Flash. 
Windows Media Player dasturini ishlatishni ko’rib o’tamiz. Windows o’rnatilgan barcha 
kompyuterlarda Windows Media Player dasturi Windows bilan birgalikda o’rnatilgan bo’ladi. 
Windows Media Player dasturini ishga tushirish uchun Windows ning pusk tugmasi bosiladi, 
menyuning программы меню ostining стандартный qismidan ishga tushiriladi. 
 
 
Multimedia qurilmasini o’rnatish. 
Buning uchun «Мой компьютер» (“My computer”) ustiga sichqonchaning o’ng tugmasini bir 
marotaba bosing. U holda sizga quyidagi muloqot oynasi ekranga chiqadi.

---

“ Оборудование” (“Hardware”) qismini tanglang.
(“Device Manager”) qismini tanlang. Sizga kompyuteringizda mavjud bo’lgan barcha qurilmalar 
haqida axborot ko’rsatiladi. Agar bu ro’yxatda 

---

«Sound, video and game» controllers qismi mavjud bo’lsa va 
uning ichida
multimedia qurilmalari ro’yxati bo’lishi lozim. Agar bu
qismlar mavjud bo’lmasa, demak kompyuteringizda multimedia qurilmalari mavjud emas.
SD-ROM qurilmasi orqali biror CD-R diskdagi ma’lumotlarni o’z kompyuteringa ko’chirib oling. 
Kompyuteringizda CD-ROM qurilmasi mavjud blishi lozim. “Мой компьютер” ni oching.
Ma’lumotlarni nusxa olish uchun kerakli manzilni tanlab, «Paste» («Вставить») tugmasi bosiladi. 
CD-RW qurilmasi orqali biror yangi lazerli diskka kompyuteringizdagi ma’lumotlarni ko’chiring. 
Buning uchun sizning kompyuteringizda CD-Rewriter qurilmasi mavjud bo’lishi lozim. Maxsus 
dasturiy ta’minotlar yordamida yangi CD-R, CD-RW disklarga yozish mumkin. Nero, Cd-Creator 
va boshqa dasturlar yordamida bu ishni amalga oshirish mumkin. 
Kompyuteringizda o’rnatilgan WINDOWS muxitida multimedia fayllari tug’ri ishlashi 
uchun Directx va MPEG4 drayverlarni rnating. 
Agar Windows dasturingda, Directx va MPEG4
dasturlari o’rnatilmagan bo’lsa, siz multimedia fayllari bilan ishlay olmaysiz. Directx va MPEG4 
dasturlarini o’rnatish uchun quyidagi ishlarni amalga oshirishingiz lozim: 
Kompyuteringizdagi video karta xajmini ko’ring, agar 4 MB xajmdan katta bo’lsa maqsadga 
muvofiq bo’ladi. 
Start->Settings->Control Panel->Display qismini tanlaysiz. Quyidagi interfeys ekranga chiqadi: 

---

Shu yerdan Windows muhitida ekranning parametrlarini ko’rib olasiz: 
Color quality:
- Video adapteringiz ko’rsata oladigan ranglar soni. 
Screen resolution
– Monitoringiz ko’rsatishi mumkin bo\lgan nuqtalar soni. 
“
Advanced”
– qismi tanlansa, quyidagi interfeys ekranga chiqariladi. 
“Adapter” qismida “Memory Size” qismida video adapteringizning video xotirasini ko’rishingiz 
mumkin. Keltirilgan misolda bu mikdor 8Mb ga teng. 
Monitoringizni chastotasi va maksimal imkoniyatini ko’ring.
 
Yuqoridagi misolni takrorlab, “Monitor” qismini tanlang: 

---

“Screen refresh rate”- qismidagi qiymat ekraningiz chastotasi hisoblanadi. Bu qiymatni 
o’zgartirishingiz 
mumkin. 
Ammo 
bu 
qiymatni o’zgartirishga maslahat bermaymiz. 
Windows media player dasturini o’rnatish 
Kompyuteringizda agar Windows Media Player dasturi o’rnatilmagan bo’lsa, ushbu dasturni 
o’rnatish jarayoni bilan tanishib chiqamiz. 
Windows Media Player dasturi asosan kompyuterda *.mp3 formatli musiqa fayllar ustida ish 
bajarish uchun ishlatiladi. Operasion Sestimada Windows Media Player dasturi o’rnatilgan 
bo’lsa, ish stolida dastur nishoni mavjud bo’lishi mumkin.

---

Mavjud bo’lmasa, Programms qismidan izlab, dastur nishonini ishga tushirasiz. Agar 
Windows muhitida Windows Media Player dasturi o’rnatilmagan bo’lsa, u holda ushbu dasturni 
installizasiya qilish lozim. 
WinAmp dasturi orqali biror katalogdagi *.mp3 fayllarini chaqirib, ishga tushiring. 
Kompyuteringizdagi *.dat, *.mpg, *,mpeg, *.avi kengaytmali fayllardan birortasini topib, 
ishga tushirib ko’ring. 

---

*.dat, *.mpg, *,mpeg, *.avi formatli fayllardan birortasini topib, sichqonchaning chap 
tugmasini fayl ustiga bosilsa, bu faylni Windows biror brouzerga ochadi, masalan Windows Media 
Player brouzeri yordamida: