3) Kreditlar bo'yicha foizlarni hisoblash. Kreditlar bo'yicha foizlar shartnoma shartlariga ko'ra qaysi davrda kreditorga to'lanishi kerak bo'lishidan qat'iy nazar, kredit yoki kredit bo'yicha majburiyatlar paydo bo'lgan va mavjud bo'lgan hisobot davrida tan olinishi kerak. Hisobot davrida e'tirof etiladigan va hisoblangan foizlar miqdorini to'g'ri hisoblash juda muhimdir.
SP = (H x D x SZ) / (PP x 100%) bu erda SP - bu hisobot davrida hisoblangan foizlar miqdori;
H - qarz mablag'lari taqdim etiladigan to'lov shartlari bo'yicha foiz stavkasi;
D - ushbu hisobot davrida qarz mablag'laridan foydalanish soni;
SZ-foizlar hisoblangan ushbu hisobot davrida kredit bo'yicha majburiyatning summasi;
PP - belgilangan foiz stavkasi hisoblangan davr (kunlarda).
5. Investitsiyaviy ko’chmas mulk (BHXS 40-son).
Investitsiyaviy mulk ko'chmas mulk hisoblanadi (yer, binolar, yer va birgalikda binolar), qaysi kompaniya egalik (egasi yoki moliyaviy ijara) ijara yoki uning qiymatini oshirish maqsadida (kapital qiymatini oshirish), yoki ikkalasi birgalikda va bir maqsad uchun ishlab chiqarish jarayonida foydalanish uchun, ma'muriy maqsadlar uchun yoki savdo jarayonida muntazam iqtisodiy faoliyat.
Investitsiya mulkini aniqlashning asosiy ahamiyati-bu foydalanish maqsadi.
Lizing oluvchining operatsion ijara haqi bo'yicha egalik qilgan mol-mulki tasniflanishi va investitsiya mulki sifatida hisobga olinishi mumkin:
- investitsiya mulkining qolgan qismi amalga oshiriladi;
- ijarachi aktivni tan olish uchun adolatli qiymat modelidan foydalanadi.
Investitsion mulk faqat tan olish mezonlari bajarilganda aktiv sifatida tan olinishi kerak. Dastlab investitsiya mulki sotib olish qiymati bo'yicha hisobda aks ettiriladi. Moliyaviy lizingning adolatli qiymati va berilgan (diskontlangan) minimal ijara to'lovlarining qiymati bir vaqtning o'zida tegishli majburiyat sifatida e'tirof etiladi.
Keyinchalik, kompaniya investitsiya mulkiga nisbatan buxgalteriya siyosatining turli xil variantlarini tanlashi mumkin, tanlangan variant esa barcha investitsiya mulkiga nisbatan qo'llanilishi kerak.
MHXS-40 ma'lumotlariga ko'ra, investitsiya mulkini hisobga olish uchun ikkita variant mavjud:
1) adolatli qiymat modeli (investitsion mulk daromad va ziyon hisob-kitoblariga joriy baholash bilan farqni taqsimlash bilan adolatli qiymat bo'yicha hisobotlarda aks ettiriladi);
2) sotib olishning haqiqiy qiymati modeli (investitsiya mulki amortizatsiyani hisoblash va amortizatsiyadan zararni tan olish bilan haqiqiy qiymat bo'yicha hisobga olinadi. Adolatli qiymat hisobot yozuvlarida ko'rsatiladi).
Kompaniyaning faoliyati davomida muayyan aktivlardan foydalanish usuli o'zgarishi mumkin. Shu munosabat bilan, MHXS-40 investitsiya mulkini tasniflashni qayta ko'rib chiqadi, ya'ni aktivlarni boshqa aktivlar sifatida tasniflashni to'xtatish va ularni investitsiya mulki sifatida tasniflashning boshlanishi yoki tasnifni investitsion mulk sifatida tugatish va boshqa aktivlar sifatida tasniflashning boshlanishi hisoblanadi. Standart talablariga muvofiq, bunday qayta tasniflash faqat aktivdan foydalanishda o'zgarish sodir bo'lganda, quyidagi guvohliklardan biri tomonidan tasdiqlangan holda amalga oshirilishi mumkin:
- ishlab chiqarish jarayonida aktivdan foydalanishni boshlash, tovarlar va xizmatlarni taqdim etish yoki ma'muriy maqsadlar uchun - investitsiya mulkidan mulk egasi tomonidan foydalaniladigan mulk toifasiga o'tkazish (asosiy vositalar);
– qayta sotish uchun modifikatsiya (ishlab chiqish) boshlanishi-investitsiya mulkidan qimmatli qog'ozlar toifasiga o'tkazish;
- mulk egasining mulkidan foydalanishni tugatish-mulk egasi (asosiy vositalar) tomonidan investitsiya mulki toifasiga o'tkazish;
- uchinchi tomon uchun operatsion ijara-investitsiya mulk kategoriya uchun qimmatli qog'ozlar turkumdan transfer qilish;
- qurilish yoki ishlab chiqarishni tugatish-qurilish yoki rivojlanish jarayonida mulkdan investitsiya mulki toifasiga o'tkazish.
Agar egasi (asosiy vositalar) tomonidan foydalaniladigan mulk toifasiga, yoki qayta tasniflash zaxiralari turkumga hisobga adolatli qiymati investitsiyaviy mulk turkumiga o'tkazish sanasida adolatli qiymati amalga oshiriladi.
Egasi (asosiy vositalar) tomonidan foydalaniladigan mulk toifasidan adolatli qiymat bo'yicha hisobga olingan investitsiya mulkining toifasiga o'tkazilganda, MHXS-16 transfer sanasidan oldin qo'llaniladi va o'tkazma sanasida balans qiymati va adolatli qiymat o'rtasidagi farq MHXS-16 ga muvofiq qayta baholash sifatida hisobga olinadi.
Qimmatli qog'ozlar toifasidan adolatli qiymat bo'yicha hisobga olingan investitsiya mulki toifasiga o'tkazilganda, balans qiymati va adolatli qiymat o'rtasidagi farq foyda va zarar hisobotida e'tirof etiladi.
Agar kompaniya investitsion mulk sifatida tasniflanadigan va adolatli qiymatga ega bo'lgan mulkni qurish yoki rivojlantirishni yakunlayotgan bo'lsa, bu sana bo'yicha balans qiymati va adolatli qiymat o'rtasidagi farq daromad hisobotida e'tirof etiladi.
MHXS-40 investitsiya mulkini tasniflash qoidalari bilan bir qatorda, investitsion mulkni yo'qotish qoidalarini belgilaydi va shunga muvofiq uning tan olinishini to'xtatadi: nafaqaga chiqqan yoki doimiy ravishda foydalanishdan olib tashlangan taqdirda, uning ixtiyoridan kelajakdagi iqtisodiy foyda kutilmaydi.
Foyda yoki yo'qotish zararlar pensiya davri foyda va zarar hisobotida e'tirof etiladi.
Misollar, investitsiya mulk ob'ektlari:
- qisqa vaqt ichida sotish uchun emas, balki uzoq muddat davomida uning qiymatining oshishidan foyda olish uchun mo'ljallangan yerlar;
- hozirgi paytda boshqa maqsadi aniqlanmagan yer maydoni;
- hisobot beruvchi kompaniya tomonidan moliyaviy ijaraga olingan va operatsion ijaraga berilgan bino;
- hozirda band bo'lmagan, lekin operatsion ijaraga berishga mo'ljallangan bino;
- kelajakda investitsiya mulki sifatida foydalanilishi kutilayotgan tugallanmagan yoki rekonstruksiya qilinayotgan qurilish ob'ektlari.
