4-mavzu. Matn turlari va tarkibi. Matn tahlili va tahriri

4-mavzu.Matn turlari va tarkibi.

Matn tahlili va tahriri

Ma’lumbirshaxstomonidanayrimvoqea-hodisa, narsa-buyumningizchiltasvirivatavsifiuchuntuzilgangaplarsirasimatndeyiladi.

Matntuzilishi 2 xilbo‘lib, ularmikromatnvamakromatndir.

Birnechagaplarningo‘zarogrammatikvamazmuniybog‘lanishidantashkiltopgan, mazmuniyyaxlitlikgaegabo‘lganqo‘shmagaplarganisbatanyirikroqyozmavaog‘zakinutqparchasimikromatndeyiladi.

Birumumiymavzuostidabirlashganbirnechamikromatnlardantashkiltopuvchiyaxlitasargamakromatndeyiladi.

Matnningturlariham 2 xil: ma’lumotnomamatnivaijodiy-tavsifiymatn.

Ma’lumotnomamatnidabo‘libo‘tganvoqea-hodisayokimavjudholathaqidaoddiyaxborotberiladi.

Ijodiy-tavsifiymatnso‘zlovchiyokiyozuvchitomonidanijodiyravishdabayonetilganvoqea-hodisa, narsayokishaxsningtasviriyokixabar, ma’lumotningijodiy-tavsifiybayonidir.Ilmiy, publitistikvabadiiyuslublar, shuningdek, insho ham ijodiy-tavsifiymatnningko‘rinishlaridir.

Matn ma’lum fikrlar yig‘indisi hisoblangan nutq, nashrdan chiqqan asardir. U o‘ziga xos asar hisoblanishi va mazmunga (ilmiy, rasmiy, badiiy va hokazo) yoki hujjat xarakteriga ega bo‘ladi.

M
Ma’lum voqelik haqida tasavvur (ma’lumot) beradigan bir yoki bir necha sintaktik birliklardan tashkiltopgannutqiybutunlikmatnhisoblanadi.
atn ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi: dialogik va monologik. Dialogik matn ikki va undan ortiq suhbatdoshning turlicha mazmundagi fikr-axborot almashinuvidan iborat.

Dialogikmatnningma’nomunosabatigako‘raturlari.

1) ikkiyokiundanortiqkishiningnutqiymuloqoti, suhbat;

2) adabiy – badiiymatnkomponenti, asardagipersonajlarningnutqiymuloqotiberilgano‘rinlar. Hozirgizamonprozasirivoya, tavsifvadialogdantarkibtopadi; zamonaviyepikasarlarda dialog salmog‘iningortishikuzatiladiki, bungaturlararosintezlashuv, badiiyadabiyotningboshqasan’atlarbilano‘zaroaloqasinatijasisifatidaqarashmumkin;

3) falsafiy – publisistikmazmunyo‘nalishidagijanr, undaqo‘yilgan masala birnechakishiningsuhbatishaklidamuhokamaetiladi. Dialog janrigaantikdavrningSuqrot, Aflotunsingarimutafakkirlariasossolganlar. Keyinchaliko‘rtaasrlar, Uyg‘onishdavrivaYevropama’rifatchilikadabiyotida ham dialog janrianchafaolbo‘lgan .O‘zbekadabiyotida dialog- ningildizlarimunozarajanrigaboribtaqaladi. XX asrboshlario‘zbekadabiyotida dialog janri, ungaxosunsurlardanma’rifatchilikg‘oyalariniommalashtirishdasamaralifoydalanildi. Jumladan, Fitratning “Munozara”, “Bedil” asarlarini dialog janrinamunasisanashmumkin.

D

Ikki kishi o‘rtasidagi dialog - nutq savol-javob, buyruq-javob, xabar-e’tiroz kabi mazmunlarda bo‘lib, fikr xususidagi tasdiq yoki inkorni, ziddiyat yoki munozarani ifodalaydi. Dialogik matn so‘zlashuv uslubi va badiiy uslubga xosdir.


ialogik matn tarkibida so‘roq olmoshlari, muomala odobiga oid so‘z va iboralar, yuklamalar, undovlar, kirish so‘zlar keng qo‘llanadi.Ko‘p kishilik dialoglarda suhbat mavzusi savol-javobdan iborat bo‘lmay, o‘rtaga tashlangan savol, taklif, da’vat, biror xabar, dalillarbilan xulosalanadi. Bunday matndagi gaplar, asosan, sodda gaplardan tashkil topadi, sodda gaplarning bir tarkibli turlari, to‘liqsiz gaplar, so‘z-gaplar faol ishlatiladi.