4-mavzu. Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

4-mavzu. Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

0’quv faoliyati muammosi — yosh va pedagogic psixologiyaning markaziy mummolaridandir. Bog’cha muassasalarida bolalarni o’qitishga bizning mamlakatimizda boshlang‘ich maktab ta’limiga tayyorlov pog‘onasi sifatida qaraladi. Shu sababli “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da belgilanganidek, bog‘chadagi ta’lim uzluksiz ta’limning dastlabki bosqichidir.

Nemis psixologi O.Kronning fikricha, uch yashar bola unga berilayotgan bilimni o‘zlashtirishga, yani ta’lim olishga qodir. V.Shtemesa qarama-qarshi nuqtai nazarni ilgarisurdi Uning flkricha, hayotining dastlabki olti yilida bola olgan bilimlar o‘ziga xos tarzda egallanadi. Bog‘cha bolasi hali “o‘qish uchun anglanilgan irodaga ega emas, maktab o‘quvchisi uchun esa o‘qish berilgan materialni ongli tarzda o‘zlashtirish niyati va bu bilimlardan o‘zining kelajagi uchun mulk sifatida foydalanish, butun holicha saqlab qolish istagidir” Shtern “bog‘cha bolasi ayni buguni bilan shunchalik mashg‘ulki, ertangi kun, kelajak uchun biror-birnarsani egallash istagidan uzoqdir”, deydi. Uning o’qishi boshqa faoliyatning mahsuli hisoblanib, tevarak- atrofdan olgan taassurotlarni “ongsiz tarzda tanlash” asosida hosil bo‘ladi. J.Piaje bolaning ijtimoiylashuvi jarayonida (yashash sharoitiga moslashish) intellect operatsiyalari stmkturasi rivojlanishi sodir bo‘ladi, deydi. Tobora yuqori intellectual operatsiyalar (“konkret operasiyalar”, “formal operasiyalar”, “invariantlilik”, “munosabatlilik” va boshqalar) paydo bo‘lishi va rivojlanishi o‘z qonuniyatlariga ega.

Ta’lim faqat aqliy osishni tezlashtirishi yoki sekinlashtirishi mumkin, lekin unga tabiiy ta’sir etmaydi. J.Piaje va uning izdoshlari, masalan, agar bolada mantiqiy operativ tafakkur qaror topmagan bo‘lsa, fikrlashga o‘rgatishdan ma’ni yo‘q, deydi. Ta’lim bola rivojlanishi qonuniyatlariga bo‘ysunishi lozim.

L.S.Vigotskiy bog‘cha bolasining psixologik xususiyatlarini pedagogic ta’sir mohiyatining analizi bilan uzviy bog‘liqlikda o‘rganib bordi. Bog‘cha davrida o‘qitishning ahamiyatli momentlaridan biri, deydi Vigotskiy, bolaning kattalar talablariga munosabatidir. Shunday qilib, xorij va rus psixologlari maktabgacha ta’lim muassasalarida beriladigan ta’limga katta e’tibor beradilar.

Hayotning dastlabki uch yilida bola onasi yoki boshqa kishilar masalan, tarbiyachidasturibo‘yichaemas, balkigo‘yokio‘ziningdasturibo‘yichao‘qiydi. Bu davrdabolaning u yokibubilimvako‘nikmalarinio‘zlashtirishimuhlatigaalohidatalablarqo‘yilmaydi. Ilk bolalikdavridatarbiyadasturihalisub’ektivtarzda bola uchunmavjudemas.Sistematiko‘qishgalayoqatlibo‘lgungaqadar u tayyorlovbosqichinibosibo‘tadi. Bu bosqichdachetdagiboshqakishilarningbolaganisbatanyangitalablariasta-sekinuning “o‘zdasturiga” aylanishilozim.

Bog‘chayoshdavriningoxirlarigaboribgina, bola kattalartomonidanishlabchiqilgan “dasturbo‘yicha” o‘qiyboshlaydivamaktabtalablarigaastaamalqilaboshlaydi. L.S.Vigotskiyningfikribo‘yichabog‘chayoshdavrita’limdasturi:

1) bolanimaktabdasturigayaqinlashtirishi, uningbilimdoirasinikengaytirishi, predmetlita’limgatayorlashi;

2) bolaningo‘zdasturibo‘lishihamdauningqiziqishivaehtiyojlarigajavobberishilozim.

Shuningdek, L.S.Vigotskiybolaningpsixikrivojlanishida, ta’limningyetakchirolihaqidagiqonunniilgarisurdivaaniqifodaladi: ta’limrivojlanishidanoldindaboradivao‘ziningorqasidanunietaklaydi. 0‘quv faoliyatibolalarnixursandqilishi, ulargazavqberib, qoniqishhissiniuyg‘otishikerak.Ilk bolalikdavridanoqbolalardabilishgaqiziqishnitarbiyalashkattaahamiyatgaega.Chunkibilishgaitilishgainsonfaoliyatiningahamiyatlimotivlaridanbo‘lib, shaxsyo‘nalganligininganglanilganliginiaksettiradi, barchapsixikjarayonvafunktsiyalargaijobiyta’siretadi, qobiliyatnifaollashtiradi, qiziqishmavjudholatidabarchainsoniykuchlarqo‘zgo’ladi. Buniayniqsa, bog‘chabolasiningo‘quvfaoliyatinitashkiletishdainobatgaolishkerak.

Pedagogvapsixologlamingolibborgantadqiqotlario‘qishgabo‘lganqiziqishlamingpaydobo‘lishivarivojlanishiningasosiysharoitiniajratishimkoniniberadi:

1. 0‘quv faoliyatishundaytashkiletilishikerakki, bola undafaolJshtiroketsin, yangibilimlamimustaqiltarzdaqidirishiva “topishi”gaundalsin, muammolixarakteigaegabo‘lgansavollamiechsin.

2. 0‘quv faoliyatiturlixilbo‘lishikerak. Birxillikkaegabo‘lganmateriallarvabirxilusullarbolalamitezzeriktiribqo‘yadi.

3. Bola berilayotganmateriallamingkerakliligivaahamiyatliliginitushunishikerak.

4. Yangiberilayotgan material ilgario‘zlashtirilganibilanyaxshibog’langanbo‘lishikerak.

5. Judayengilbo‘lganvao‘tamurakkab material qiziqishuyg‘otmaydi. 0‘quv topshiriqlaribog‘chayoshidagibolalaruchunqiyin, lekinimkoniyatietadigandarajadabo‘lishikerak.

6. Bolaningbarchayutuqlariniijobiybaholashlozim. Ijobiybahobilishganisbatanfaolliknirag’batlantiradi.

7. 0‘quv materiallariyorqinvaemotsionalbo‘lishikerak.

A.P.Usovaningta’kidlashicha, o‘qitilayotganmaterialniidrokqilaolmaslikhodisasiharakatningusulvavositalaridao‘taosonlikusuligaasoslangan, ilgariko‘rsatilgannoto‘g‘ritarbiyaviyta’sirningasoratinatijasidir. Aynivaqtdako‘pinchata’limolishgatayyorlikningquyidagitarkibiyqismlariajratiladi:

1. Tafakkurqilaolishkabifaoliyatningumumlashganligi.

2. Amaliyvaso‘zmantiqiytomonlariningo‘zaromuvofiqliginibelgilovchitafakkumiinganglanilganligi.

3. Tafakkurfaoliyatiningelastikligi.

4. Tafakkurfaoliyatiningbarqarorligi.

5. Tafakkumingmustaqilligihamdauningyordamgamoyilligi.