4-mavzu: G‘oyalar xilma-xilligi va mafkuraviy jarayonlarning ijtimoiy taraqqiyotga ta’siri reja

Siyosiy terrorizm XIX asrdayoq vujudga kelgan edi. Lekin u XX yuz yillikda keng quloch yozdi. Farbiy Germaniyadagi «qizil armiya» yoki «Paoder-mayn xor» va Italiyadagi «Qizil brigadalar» guruhlari, Ispaniyadagi basklar tashkiloti, Olsterdagi «Inqilobiy-xaloskorlik armiyasi», Perudagi «Porloq hayot» kabi birlashmalar zamonaviy siyosiy terroristlarning birinchi avlodi edi. Keyingi yillarda dunyoning o‘nlab mamlakatlarida, jumladan, bizning yosh davlatimiz chegarasiga yaqin davlatlar hududlarida ham terrorizm o‘choqlari paydo bo‘ldi. Ular mustaqil O‘zbekistonga qarshi kuch ishlatishga urinib ko‘rdilar. CHunonchi, 1999 yilda Toshkentda, YAngiobodda, 2000 yilda Sariosiyo va Uzun tumanlariga, Burchimullaga bostirib kirib, mamlakatimiz tinchligini buzishga urindilar. 2004 yil 28 mart - 1 aprel kunlari Toshkent shahri, Buxoroning Romitan tumani va Toshkent viloyatlarida, 2005 yil 12-13 mayda Andijon shahrida takroran terrorchilik harakatlari sodir etildi. YOvuz kuchlar harakati bostirildi.

O‘zbekistonRespublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov «Nezavisimaya gazeta» (Moskva)ning muhbiriga (2005 yil 14 yanvar) bergan intervyusida: «Xalqaro terrorizm» tushunchasi 2001 yilning 11 sentyabridan ayniqsa urf, bo‘ldi...» degan edi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 4 sessiyasida (2000 yil 14-15 dekabr) «Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida» qonun qabul qilindi. Demak, buzg‘unchilik g‘oyalarining ko‘rinish, turlari quyidagilardan iborat:

1. 
   salibchilarning g‘oyalari (o‘rta asrlardagi);
   
2. 
   diniy fanatizm;
   
3. 
   ateizm;
   
4. 
   fashizm;
   
5. 
   bolshevizm;
   
6. 
   aqidaparastlik;
   
7. 
   kosmopolitizm (jahongahukmronbo‘lishlik);
   
8. 
   nigilizm (ijtimoiytaraqqiyotniinkoretish);
   

Anashug‘oyavamafkuralarningsivilizatsiyatarixidaginamoyonbo‘lishshakllariquyidagilardaniborat:

1. 
   buyuk davlatchilik, shovinizmi;
   
2. 
   tajovuzkor millatchilik;
   
3. 
   irqchilik;
   
4. 
   terrorchilik;
   
5. 
   shovinizm;
   
6. 
   diniy aqidaparastlik;
   
7. 
   diniy ekstremizm.
   

YOvuz g‘oya va mafkuralarning eng ko‘p tarqalgan shakli aqidaparastlikdir. Bunday mafkuralar muayyan davrlarda Farbdaham, SHarqda ham hukmronlik qilgan. Bu ijtimoiy illat XXI asrga qadam qo‘ygan hozirgi davrda ham dunyodagi tinchlik va taraqqiyotga tahdid solmoqda.

Aqidaparastlik qanday shaklda bo‘lmasin hamma zamonlarda hamjamiyat uchun birdek xavf-xatarlidir.

O‘rta asrlarda G`arbdagi aqidaparastlik mafkurasi bo‘lgan inkvizitsiya cherkovning mutlaq hukmronligini o‘rnatib, hur fikr rivojiga, jamiyat taraqqiyotiga to‘siq bo‘ldi. Galiley va Koppernik kabi yuzlab buyuk aql-zakovat sohiblari ana shunday aqidaparastlik ta’qidiga uchraganlar. Jordono Bruno ilmiy qarashlari uchun jaholat qurboni bo‘lgan.

Sharqda esa Imom Buxoriy, Ibn Sino singari buyuk allomalar ham turli tazyiqlarga duchor bo‘lganlar. Mansur Halloj, Nasimiy, Boborahim Mashrab singari hur fikrli zotlar esa qatl etilgan.

Toki dunyoda taraqqiyotga intilish, bunyodkorlik hissi bor ekan, jamiyatda ilg‘or g‘oyalar tug‘ilaveradi. Buzg‘unchi g‘oyalarning vujudga kelishiga esa vayronkor intilishlar sabab bo‘ladi. SHunday ekan, ularga qarshi kurashga tayyorturish, ya’ni doimo hur yosh va ogoh bo‘lib yashamoq hayotning asosiy zaruratiga aylanmoqda.

Buzg‘unchi g‘oyalarga misol. AbulqosimFirdavsiy(tax. 940-941 yili Xurosonda, Eron va Afg‘onistonning shimoli, Turkmanistonning janubiy qismlari, Tus shahri yaqinida Toboron qishlog‘ida tug‘ilgan). Uning buyuk asari «SHohnoma» 4 mingyillik voqealarni o‘z ichiga olgan. YOsh Abulqosimning oilasi: u Toboron qishlog‘ida kambag‘allashib qolgan dehqon oilasida dunyoga kelgan. «Sen kambag‘al bo‘lsangda, - degan edi Firdavsiyning otasi, - qadim avlod-ajdodlaring buyuk kishilar edilar. Agar o‘tmishda erlarimizni o‘zga yurtlik bosqinlar egallab olmaganlarida bizlarni avlodlarimiz kami-ko‘stsiz yashardi, hayotimiz yanada farovon bo‘lardi».

Firdavsiyning «SHoxnoma» asari, rivoyatlarda aytilishicha o‘sha davr hukmdori Sulton Mahmud G`aznaviyuni etarli darajada baholamaydi. Asarda olijanoblikni, sevgi va birodarlikni kuylagan satrlar Mahmud Faznaviyning talonchilik siyosatiga qarshi fosh qiluvchi kuchga ega bo‘lgan. SHuning uchun ham Mahmud u asarn qalam bilan emas, alam bilan kutib oldi».

SHuning uchun bo‘lsa kerak, Firdavsiyga Sulton Mahmud go‘yo va’da qilingan 120 dona oltintanga o‘rniga 120 dona kumush tangalar bergan emish. Ulug‘ shoir o‘z umrining 30-35 yilini sarflab yozgan shoh asarining bunchalik past baholanishidan qattiq iztirof chekadi. Sulton Mahmudga javobanu bergan kumush tangalarni uncha bo‘lib, bir bo‘lagini hammomchiga, bir bo‘lagini sharbat sotuvchiga, yana bir bo‘lagini tangalarni olib kelgan kishilarga topshirgan. YAna bir rivoyatda aytilishicha, Firdavsiy Mahmud haqida o‘tkir hajv yozadi va unda Sulton Mahmudni o‘taketgan xasislikda, pastkashlikda ayblab, shoh bo‘lishiga noloyiq deb ko‘rsatadi. Bundan xabardor bo‘lgan Sulton Mahmud Firdavsiyni ushlab fil oyog‘I ostiga tashlash haqida farmon bergan. SHohning bunday farmonidan so‘ng Firdavsiy boshqa o‘lkalarga ketib, yurtidan olisda, uzoq yillar qiyinchilikda, kambag‘allikda, ona yurtning sog‘inchida yashaydi. Darbadarlik dayashagan Firdavsiy yoshi 80 dan ortib qolgandaBag‘dodda «Yusuf va Zulayho» dostonini yozadi. Ancha qarib qolgan Firdavsiy umrining oxirida o‘z Vatani Tusga qaytadi va shu erda vafot etadi. Manbalarda yozilishicha, uning jasadini mutaassib (dinga qattiq berilgan) kishilar musulmonlar qabiristonidan davf etishga joy bermaganlar. SHundan keyin Firdavsiyning jasadi otasidan qolgan bog‘ning bir chekkasiga ko‘milgan.

Firdavsiyning «SHohnoma» asarida 50 ta podsholik davri tasvirlangan. Aslida bu asar Sulton Mahmud Faznaviy buyurtmasibilanyozilganedi. (Boshlang‘ichta’lim. 2001. №2. 30-31-betlar).