|
Davlat xaridinng nazorat tizimi – o’z ichiga birlamchi, joriy va so’ngi nazoratni oladi.
Dastlabki nazorat: xarajatlar smetasini ro’yxatdan o’tkazish jarayonida moliya organlari tomonidan; byudjetdan mablag’ oluvchilarning yuridik majburiyatlarni ro’yxatdan o’tkazishi jarayonidan – g’aznachilik bo’linmalari tomonidan; tanlov hujjatlarini ekspertizadan o’tkazishda Davarxitekqurilish tomonidan; investitsiya loyihalari uchun loyihalarni tanlab olishda Iqtisodiyot vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.
Joriy nazorat: import shartnomalarini tuzishda Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiya va savdo vazirligi tomonidan; shartnomalarni ro’yxatdan o’tkazishda g’aznachilik organlari tomonidan; tanlovni tashkil etishdan ob’ektni ishga tushirishgacha bo’lgan muddatlarda Davarxitekqurilish tomonidan amalga oshiriladi.
So’ngi nazorat: Moliya vazirligining Nazorat-taftish boshqarmasi; Prokuratura; Hisob palatasi tomonidan amalga oshiriladi.
Byudjet tashkilotlarida baholar monitoringining tashkil etilishida byudjet mablag’laridan maqsadli foydalanish ustidan nazoratni kuchaytirish uch bosqichli nazoratni to’liq joriy qilishni taqozo etadi. Ya’ni, byudjet tashkiloti kontragentdan tovarlar sotib olish (ishlar bajarish, xizmatlar ko’rsatish) to’g’risida ofertani (taklifni) qabul qilib olganidan so’ng, shartnomani aktseptlaydi (imzolaydi) va g’aznachilik bo’limidan ro’yxatdan o’tkazish uchun taqdim etadi.
Yuridik majburiyat vujudga kelishi uchun, shartnomaning ro’yxatdan o’tkazilishi talab qilinadi.
G’aznachilikda yuridik majburiyat vujudga kelishidan avval, dastlabki nazoratni amalga oshirish imkoniyati mavjud bo’lib, bu narxlar monitoringi orqali ta’minlanadi.
Bunda byudjet tashkiloti sotib olmoqchi bo’lgan tovarlar (ishlar, xizmatlar narxi) muqobil etkazib beruvchilar baholari bilan taqqoslanadi. Muqobil etkazib beruvchilar to’g’risida ma’lumot to’plashning turli usullari mavjud. Masalan, tovar xom-ashyo birjalari, bozorlardan ma’lumotnomalar, raqobatchi tashkilotlardan tijorat takliflari olish, ommaviy axborot vositalari va ixtisoslashtirilgan reklama nashrlaridagi ma’lumotlarni umumlashtirish mumkin.
Bitta shartnoma bo’yicha 100 ming AQSh dollari ekvivalentidan kam summaga tovar etkazib berilishi bo’yicha shartnomalarni tuzish, 2009 yil 16 sentyabrda ro’yxatgan olingan 2007-sonli “Davlat byudjetining g’azna ijrosi qoidalari”ga asosan tartibga solinadi.
O’zbekistonda ishlab chiqariluvchi tovarlar vositachilarsiz, aynan, ishlab chiqaruvchining o’zidan sotib olinishi, chetdan keltiriluvchi tovarlar esa, bevosita import qiluvchidan tovarlarni yuqori baholarda xarid qilishni oldini oladi4.
Hozirgi kunda moliya organlarida baholar monitoringini tashkil etishning huquqiy asosi bo’lib, Vazirlar Mahkamasining: 2000 yil 21 noyabrdagi 456-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Xom ashyo, materiallar, butlovchi qismlar va jihozlarni sotib olish yuzasidan tender savdolarini o’tkazish to’g’risidagi Nizom”, 2000 yil 5 avgustdagi 305-sonli “Kapital qurilishda iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori; 2003 yil 3 iyuldagi 302-sonli “O’zbekiston Respublikasi hududida kapital qurilishda konkurs savdolari to’g’risida”gi qarori (va ushbu qarorning ilovasi) hamda Moliya vazirligining tegishli buyruqlari asos bo’lib hisoblanadi.
Davlat xaridini amalga oshirishning shaffofligini ta’minlashda va davlat mablag’laridan manzilli foydalanishni tashkil etishda, davlat tashkilotlarining majburiyatlarini ro’yxatdan o’tkazish muhim jarayoni hisoblanadi.
Davlat byudjeti ijrosining g’aznachilik tizimining joriy etilishi bilan, dastlabki va joriy moliyaviy nazoratni amalga oshirish byudjetdan mablag’ oluvchilar bilan birgalikda g’aznachilik organlariga ham yuklatiladi.
Byudjet mablag’lari oluvchilarining majburiyatlarini hisobga olish orqali, g’aznachilik tizimi, byudjet mablag’larini maqsadli va oqilona foydalanishi ustidan joriy moliyaviy nazoratni amalga oshiradilar.
Davlat xaridini amalga oshirish bo’yicha xo’jalik shartnomalarini tuzish, uni amalga oshirish, o’zgartirishlar kiritish va shartnomani bekor etish kabi munosabatlar, O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi(4-paragraf), O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 29 avgustdagi “Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to’g’risida”gi Qonuni va boshqa hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
Shartnoma munosabatlarida “majburiyat” tushunchasi muhim ahamiyatga ega. Majburiyat - bu odatda yozma ravishda rasmiylashtirilgan, so’zsiz bajarilishi talab qilinuvchi va’da demakdir. Iqtisodiy mazmuniga ko’ra majburiyat fuqarolik huquqiy munosabati bo’lib, ma’lum bir shaxs (qarzdor) boshqa bir shaxs (kreditor) manfaati hisobiga ma’lum bir harakatlarni amalga oshirishi, ya’ni: mol-mulkni berish, ish bajarish, xizmat ko’rsatish, pul to’lash yoki ma’lum harakatlardan voz kechish va boshqa shu kabilarni amalga oshirilishini anglatadi.
Majburiyat, xuquqiy-me’yoriy hujjatlarga asosan, uni qabul qilish huquqiga ega bo’lgan shaxs tomonidan qabul qilinadi.
Majburiyatlarni hisobga olish tizimida uch asosiy omil mavjud. Byudjet mablag’lari oluvchi byudjet tashkiloti rahbari, yoki u tomonidan vakolat berilgan boshqa mas’ul shaxslar, majburiyatlarni qabul qilish huquqiga ega bo’ladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
