4-maruza. Viruslarning tabiati haqida tushuncha. Reja

Virionning kimyoviy tarkibi
Viruslaming asosiy tarkibi nuklein kislota va oqsildan iborat. Oddiy viruslar faqat shulardan tashkil topadi. Murakkab viruslar tarkibida esa qo‘shimcha lipidlar va uglevodlar bo‘ladi.
Nuklein kislotaning (NK) turiga qarab viruslar DNK-genomli va RNK-genomliga bo‘linadi. Viruslaming nuklein kislotasi hujayra nuklein kislotalaridan farqli ravishda, har xil tuzilishga va shaklga ega bo‘ladi. Nuklein kislotaning turi asosiy taksonomik belgilardan biri hisoblanadi.
Virus DNKsi odatda ikki ipli, ba’zan bir ipli bo‘ladi.
Ikki ipli DNK halqasimon, chiziqli ikki uchi yopiq yoki chiziqli ikki uchi ochiq bo‘ladi.
Virus RNKsi ko‘pincha bir ipli bo‘ladi, lekin genornning bir bo’lagini tutgan ikki ipli RNKlar ham mavjud.
Bir ipli RNK to‘liq chiziqli, bo'lakli (segmentli) chiziqli, halqasimon bo‘ladi.
Musbat genomli (RNK+) va manfiy genomli (RNK-) RNK farqlanadi.
Musbat RNK bir vaqtning o‘zida genom va axborot RNK (i-RNK) vazifasini bajaradi hamda yangi avlod genomi sintezi uchun matrisa bo‘lib xizmat qiladi.
Manfiy RNKga (RNK-) faqat genom vazifasi xos, bundan tashqari u genom va axborot RNK (i-RNK) sintezi uchun matrisa vazifasini bajaradi.
Virus nuklein kislotasining asosiy xususiyati yuqumlilik hisoblanadi, ya’ni virusning boshqa komponentlari qatnashmasada, u xo‘jayin hujayrasida produktiv infeksiyani chaqirishga qodirdir.
Yuqumlilikni viruslarning DNK si va musbat RNK si keltirib chiqaradi.
Virus oqsillari strukturali va strukturasiz oqsillarga bo‘linadi:
Strukturali oqsillar virion tarkibiga kiradi, bular:

• 
  kapsid oqsillari - kapsidni shakllantiradi;
  
• 
  ichki oqsillar - kapsid bilan genomni biriktiruvchi va reproduksiya jarayonida qatnashuvchi genom oqsili va fermentlar (polimerazalar);
  
• 
  M - qatlamni shakllantiruvchi va virion yig'ilishining yakuniy bosqichlarida qatnashuvchi murakkab viruslarning matriks oqsili;
  
• 
  superkapsidning yuza oqsillari - virionning hujayra reseptorlariga birikishi va ulaming hujayraga kirishiga javobgar glikoproteinlar.