4-ma’ruza Mavzu: O‘quv jarayonini tashkil qilish va bu jarayonda talabalarning faoliyati Reja

---

4-ma’ruza 

Mavzu: O‘quv jarayonini tashkil qilish va bu jarayonda talabalarning faoliyati 

 

Reja: 

1.  O‘quv jarayonini tashkil etish 

2.  Universitetning ichki tartib qoidalari  

3.  Oliy o‘quv yurtlarida talabalarning jamoat ishlaridagi, ilmiy tadqiqot ishlaridagi foaliyati. 

 

O‘quv  jarayonini  tashkil  qilish.  O‘quv  jarayonlarini  tashktl  qilishda  o‘quv  rejasiga 

muvofiq dekanat tomonidan har bir o‘quv semestrida bakalavriat va magistratura uchun dars jadvallari 

tuziladi.  SHu  jadvallarga  asosan  auditoriya  darslari  o‘tiladi,  joriya,  oraliq,  yakuniy  nazoratlari 

o‘tkazilazi. O‘quv jarayonlari “Talim to‘g‘risidgi qonun va kadrlar tayyorlash milliy dasturi hayotga 

tadbiq  etila  boshlaganidan  buyun  o‘tgan  davr  ichida  talim  tizimi  tubdan  islox  qilindi.  Talim  va 

tarbiyaning  mazmuni  o‘zgarib,  uning  sifati  va  samaradorligi  yuqori  darajaga  ko‘tarildi.  Bugungi 

kunda  respublikamiz  oliy  talim  muassasalarida  o‘qitishning  modul  tizimiga  o‘tilmoqda,  yangi 

pedagogik texnologiyalar usullari qo‘llanilmoqda. 

   Bugungi kunda respublikamiz oliy  ta’lim muassasalarida  o‘qitishning  modul  tizimiga 

o‘tilmoqda 

O‘qitishning modul tizimi haqida rasmiy ravishda birinchi marta, 1972 yil, YUNESKOning 

Tokiodagi  butun  jaxon  konsepsiyasida  so‘z  yuritilgan  edi.  Modulli  o‘qitishning  mohiyati  –  talaba 

modullar  bilan  ishlash  jarayoni  orqali  o‘quv  maqsadiga  mustaqil  holda  (yoki  ma’lum  darajadagi 

yordam orqali) erishadi. Modulli o‘qitish texnologiyasi majmuali yondoshuvni ifodalaydi. 

Modul – bu o‘kuv materialining mantiqan tugallangan birligi bo‘lib, o‘kuv fanining bir yoki 

bir necha fundamental tushunchalarini o‘rganishga qaratilgandir. 

Fanning  dolzarbligi  –  modulli  o‘kitishda  o‘kuv  dasturlarini  to‘la,  kiskartirilgan  va 

chukurlashtirilgan  tabakalash  orkali,  o‘kitishni  tabakalash  imkoniyati  yaratiladi,  ya’ni  o‘qitishni 

individualashtirish,  yangi  yondashuvlar  va  o‘qitish  usullarini  namoyish  etish,  talabalarning 

fikrlashlarini  kuchaytirish,  talabalarni  muloqotda  faol  va  o‘z  fikrlarini  ifoda  qilishga  o‘rgatish 

mumkin bo‘ladi.  

O‘kitishning modul tizimiga o‘tish samaradorligi kuyidagi omillarga bog‘lik bo‘ladi: 

- o‘kuv muassasasining moddiy-texnikaviy bazsi darajasi; 

- professor-o‘kituvchilar tarkibining malakaviy darajasi; 

- ko‘zlangan natijalarni baxolash; 

- didaktik materiallar ishlab chikish; 

- natijalarning taxlili va modullarni optimallashtirish. 

SHunday  kilib,  modulli  o‘kitishdan  foydalanib  oliy  malakali  mutaxassisni  tayyorlash 

kuyidagilar asosida ta’minlanadi:  

- o‘kitishning o‘zluksizligi (bunda fanlarni o‘zlashtirish samaradorligi oshadi); 

-  o‘kitishni  jadallashtirish  (buning  natijasida  informatsiyaning  ko‘p  kismi,  individual  va 

mustakil ishlash paytida, kompyuter tarmoklari orkali o‘zlashtiriladi); 

-  o‘kishni  individuallashtirish  (talaba  o‘z  kobiliyatiga  ko‘ra  bilim  olish  imkoniyatiga  ega 

bo‘ladi). 

Har kaysi o‘quv modulining o‘rganilish maksadlari to‘plami, davlat ta’lim standartlarida aks 

ettirilgan, mutaxassis kadr tayyorlashning bosh maksadini tashkil etadi. 

           Bugungi  ta’lim  jarayonini  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarisiz  tasavvur  etish 

qiyin.  Zero,  yuqori  sur’atlar  bilan  o‘sib  borayotgan  jahon  hamjamiyatiga  integratsiyalashishga 

---

interfaol pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish orqali erishiladi. Iqtisodiyotning boshqa 

sohalaridan farqli ravishda, bugun ta’lim jarayonlarini muntazam yangilash talab etilmoqda. 

Ayni vaqtda, Respublika ijtimoiy hayotiga shiddat bilan keng ko‘lamli axborot oqimlari kirib 

kelmoqda. Axborotlarni tezkor sur’atda qabul qilib olish, ularni taxlil etish,  qayta ishlash, nazariy 

jihatdan umumlashtirish, xulosalash hamda o‘quvchiga etkazib berishni yo‘lga qo‘yish ta’lim  tizimi 

oldida turgan dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.  

Bugungi kunda oliy ta’lim davlat ta’lim standartlariga muvofiq ilg‘or, zamonaviy, oliy ta’lim 

dasturlari asosida yuqori, samarali o‘qitishni tashkil kilish davr talabidir. Ta’lim-tarbiya jarayoniga 

pedagogik  texnologiyani  tatbiq  etish  yuqorida  qayd  etilgan  dolzarb  muammoni  ijobiy  hal  etishga 

xizmat qiladi. 

Oliy ta’limning davlat ta’lim standarti o‘quv fanlari, bloklari mazmuniga qo‘yiladigan umumiy 

talablarida  «ta’lim va tarbiya jarayonining mustaqil fikrlaydigan, qarorlar qabul qilishga qodir, har 

tomonlama  rivojlangan,  barkamol  shaxsni  shakllantirishga  yo‘naltirilganligini  ta’minlashi 

lozim»ligiga alohida ahamiyat berilgan. Albatta, ushbu qo‘yilgan talablar oliy o‘quv yurtlarida ta’lim-

tarbiya  jarayonini  yuqori  darajaga  ko‘tarish,  o‘qitishni  yangi  metodlar  asosida  amalga  oshirish, 

talabalarda mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, ularda mexnat ko‘nikmalarini shakllantirish, 

kasbga  bo‘lgan  qiziqishini  takomil-lashtirish,  talabalarning  kasbiy  madaniyatini  shakllantirish  va 

bilim darajasini oshirish kabi vazifalarning sifatli darajada bajarishini taqozo etadi. 

 

O‘zbekiston Respublikasida ta’lim sohasida o‘tkazilayotgan tub islohotlarning mazmuni 

bugungi kunda ta’lim jarayonini loyihalashga yangicha yondashuv bilan boyib bormoqda.  

“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da belgilangan asosiy vazifalardan biri fan, ta’lim va ishlab 

chiqarish integratsiyasini rivojlantirishdan iboratdir. Ushbu masala echimida axborot, pedagogik va 

ishlab  chiqarish  texnologiyalari  o‘rtasida  o‘zaro  bog‘liqlik,  muvofiqlik,  bir-birini  to‘ldiruvchanlik 

bo‘lishi  talab  etiladi.  Hozirgi  kunda  har  bir    pedagog  yoki  ishlab  chiqarish  xodimi  axborot  

kommunikatsiya  texnologiyalari  va  texnik  tizimlari  majmuini  puxta  bilishi  taqoza  etilmoqda.  SHu 

bilan bir qatorda pedagog ishlab chiqarishning faol ishtirokchisi, ishlab chiqarish mutaxassisi ham o‘z 

navbatida pedagog vazifasini bajarishi lozim. 

 

Ta’lim  muassasalarida  innovatsion  pedagogik  texnologiyalar  va  o‘qitishning  zamonaviy 

texnik  vositalarini  qo‘llanilishi  kadrlar  sifatiga  salmoqli  ta’sir  ko‘rsatadi.  Innovatsion  pedagogik 

texnologiyalarni rivojlanishi esa bevosita axborot texnologiyalari rivojiga, ulardan ta’lim beruvchilar 

va oluvchilarning  foydalana bilish  darajasiga bog‘liqdir. Demak, pedagogik texnologiyalarni rivoji  

kadrlar tayyorlash sifatiga, kadrlar sifati esa ishlab chiqarish texnologiyalarini takomillashuviga ta’sir 

ko‘rsatadi. SHu sababli,  pedagogik va ishlab chiqarish texnologiyalari bir-biri bilan o‘zviy bog‘liq 

holda,  axborot  texnologiyalari  rivoji  asosida    takomillashib  borishi,  shuningdek  axborotlar  makoni 

ta’lim va ishlab chiqarish ma’lumotlari bilan boyitilib borilishi zarurdir. 

 

   Interaktiv  o‘qitish  -  talaba  o‘zida  oldin  mujassamlashgan  tajribadan  foydalangan  holda, 

o‘quv jarayonida faol ishtirok etadi, mashg‘ulot davomida shaxsiy rol o‘ynab, yangi tajribalar orttiradi, 

olgan tajribalari asosida darsni tahlil qilib, o‘ziga kerakli muhim materiallarni oladi hamda o‘zining 

kundalik faoliyati bilan bog‘laydi.  

 

Interaktiv so‘zi ingliz tilidan olingan bo‘lib, “inter” – o‘zaro, “act”faoliyat qilmoq ma’nosini 

bildiradi. Interaktivlik, bu o‘zaro munosabatda bo‘lmoq, dialog rejimida o‘qimoq ma’nosini bildiradi. 

SHu sababli interaktiv o‘qitish-dialogli o‘qitish demakdir. Dialog an’anaviy o‘qitish uslublarida ham 

mavjud,  jumladan  “o‘qituvchi-o‘quvchi”,  “o‘qituvchi-o‘quvchilar  guruhi”  ko‘rinishida.  Interaktiv 

o‘qitishda  esa  dialog  “o‘quvchi-o‘quvchi”,  o‘quvchi-o‘quvchilar  guruhi”,  “o‘quvchi-auditoriya”, 

“o‘quvchilar guruhi-auditoriya” (guruhlar prezentatsiyasi), “o‘quvchi-kompyuter” kabi ko‘rinishlarda 

ham bo‘ladi. O‘quvchi ma’ro‘zada faqat “passiv” tinglovchi sifatida emas, balki “aktiv” ishtirokchi 

---

sifatida  qatnashadi.    Interaktiv  o‘qitish  texnologiyasi  an’anaviy  ma’ro‘za  o‘qish  uslubini  ko‘zda 

tutmaydi  va  shu  bilan  bir  qatorda  ma’ro‘za  darslarini  amaliy  darslarga  qarama-qarshi  qo‘ymaydi. 

Interaktiv    o‘qitishda  ma’ro‘za  va  amaliyot    bir  butun  mashg‘ulotning  qismlari  deb  qaraladi  va  bu  

o‘qituvchi  hamda  talabaning  o‘zaro  ta’siri  hamda  talabalarning  mashg‘ulot  davomida  faol  ishtirok 

etish  darajasi  bilan  belgilanadi.  Ma’lumki,  an’anaviy  ma’ro‘za  darslarida  o‘qituvchi  faolligi 

ta’minlansa,  amaliy  mashg‘ulotlarda  talaba  faolligi  talab  etiladi.  Interaktiv  uslubda  o‘qituvchidan 

mashg‘ulot  davomida  talaba  va  o‘qituvchi  o‘rtasidagi  o‘zaro  ta’sir  darajasining  bir  ko‘rinishidan 

ikkinchisiga mavzuga bog‘liq holda ustamonlik bilan ravon o‘tishi talab etiladi. Interaktiv uslubdagi 

ma’ro‘za darslari jarayonini fan bo‘yicha mavzuning maqsad va vazifasi hamda ta’lim oluvchilarning 

ehtiyojiga bog‘liq holda taxminan quyidagicha taqsimlash mumkin: 

 

 

 

O‘qitishning  interaktiv  uslublari  deyilganda  birinchi  navbatda  talabaning  o‘quv  jarayonini 

faol  ishtirokchisiga  aylantirishga  qaratilgan  innovatsion    pedagogik  uslublar  majmui  va  texnik 

vositalar tizimi tushuniladi. Interaktiv uslubdagi mashg‘ulotda talaba berilayotgan ma’lumotlarni 

tinglashi, o‘qishi, ko‘rishi, yozib borishi, mavzu bo‘yicha savollar berishi, o‘z fikrini erkin bayon 

etishi, amaliy topshiriqlarni bajarishi va o‘zining hayotiy tajribasi bilan bog‘lab, mavzu bo‘yicha 

nazariy bilim va amaliy ko‘nikmalar hosil qilishi lozim.  

 

Qo‘yida  fanlarni  o‘qitishda  maruza,  amaliy,  labaratoriya,  seminar  mashg‘ulotlari  uchun 

o‘qitishda qo‘llaniladigan nteraktiv uslublarini ayrimlari to‘g‘risida ma’lumotlar keltiramiz: