4-ma’ruza: Dizelli dvigatellar uchun yonilg’ilar. O´quv moduli birliklari

Yonilg`ining qotish haroratini aniqlashda 45<sup>0</sup> burchak ostida qiyalatib o`rnatish mumkin bo`lgan standart asbobdan foydalaniladi (4.1-rasm). Yonilg`ining qotish harorati deganda, 45⁰ qiyalikda o`rnatilgan probirkadagi 2 yonilg`i 1 min davomida oqib chiqib ketishi barham topadigan harorat tushuniladi, ya`ni bu haroratda 1 min vaqt o`tgandan so`ng yonilg`i asbobdan (probirkadan) oqib tushmaydi.
Dizel yonilg`isining loyqalanish va qotish haroratlari bo`yicha ekspluatatsion baholash yonilg`i bakidan dvigatelga uzluksiz uzatilishini ta`minlovchi eng past harorat chegarasini belgilashdan iborat. Bu harorat har bir yonilg`ining loyqalanish haroratini ifodalaydi. Ammo, bu haroratni aniqlashda va tashqi havo haroratini o`lchashda xatolikka yo`l qo`yilishi ehtimoli borligini inobatga olib, ixtiyoriy dizel yonilg`isini ishlatish mumkin bo`lgan eng past harorat sifatida, shu yonilg`ining loyqalanish haroratidan 3-5<sup>0</sup>C yuqori bo`lgan harorat qabul qilinadi.
Standart uslub asosida aniqlangan yonilg`ining loyqalanish harorati, ba`zi bir dizel yonilg`ilari uchun parafinlar kristallana boshlanadigan haqiqiy haroratdan past bo`lishi mumkin. Bunday nomutanosiblik kelib chiqishiga aniqlash uslubini yetarli darajada taraqqiy etmaganligi bilan tushuntiriladi.
Yonilg`ini loyqalanish haroratini aniqlash uchun dizel yonilg`isini rangsiz shishadan tayyorlangan probirka yoki tsilindrga solinib, sovitiladi, ma`lum bir haroratda u xiralasha boshlaydi. Juda mayda suv tomchilari, mikroskopik muz kristallari, eng muhimi, qattiq parafin uglevodorodlar ajralib chiqishi natijasida yonilgining tashqi ko`rinishi o`zgaradi, ya`ni loyqalanadi xiralashadi.
Yonilg`ini loyqalanish haroratini aniqlashda yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan xatoliklar shuningdek kam parafinli (past haroratlarda qotadigan) dizel yonilg`ilari namunalaridagi kristall fazalarni paydo bo`lishining boshlanishini aniqlashdagi qiyinchiliklarni hisobga olgan holda, yonilg`ini ekspluatatsion baholash qotish harorati yordamida ham amalga oshiriladi. Bunda quyidagi qoidaga amal qilish lozim: dizel yonilg`isi ishlatiladigan sharoitdagi eng past harorat uning qotish haroratidan kamida 10⁰C, ko`pi bilan 15<sup>0</sup>C yuqori bo`lishi lozim.
Masalan, qotish harorati minus 23⁰C bo`lgan dizel yonilg`isini tashqi havo harorati minus 10⁰S dan past bo`lmagan sharoitlarda ishlatish mumkin. Bu sharoitda yonilg`ining qotish harorati va ishlatish mumkin bo`lgan eng past harorat orasidagi farq 13<sup>0</sup>C ni tashkil etadi, ya`ni belgilangan qoidada ko`rsatilgan chegaradan tashqarida emas.
Qotish harorati qishki dizel yonilg`ilari uchun minus 35⁰C dan minus 45⁰C gacha, yozgi yonilg`ilar uchun minus 10<sup>0</sup>C atrofida bo`ladi. Shunday qilib, loyqalanish va qotish haroratlari yordamida dizel yonilg`ilarining fizikaviy turg`unligiga bo`lgan talablarni bajarilishi ta`minlanadi.
Ishlab chiqarish sharoitlarida havo harorati loyqalanish haroratidan yuqori bo`lgandagina yonilg`idan foydalanish mumkin. Agar qishda yozgi yonilg`idan foydalanilsa, ajraladigan parafin kristallari dvigatelning ta`minlash tizimiga, ayniqsa, mayin tozalash filtrlariga tiqilib qoladi, natijada yonilg`i berish buziladi yoki to`xtaydi. Sovuq vaqtda nafaqat yozgi yonilg`idan, balki aralash yonilg`idan ham foydalanishga ruxsat etilmaydi, chunki ularning past harorat va qovushoqlik xossalari dvigatelning normal ishlashini ta`minlamaydi.
Ish jarayonida ba`zan dizel yonilg`isining loyqalanish va qotish haroratlarini pasaytirish uchun unga kerosin aralashtiriladi. Ammo bunda yonilg`ining tsetan soni kamayadi va dvigatel bunday yonilg`ida nisbatan qattiq ishlaydi.