4-ma’ruza: Dizelli dvigatellar uchun yonilg’ilar. O´quv moduli birliklari

10. Dizel yonilg`isi xossalarining qurum hosil bo`lishiga ta`siri
Dizel yonilg`isi yonganda yonish kamerasi detallarida, klapanlarda porshen halqalarida, forsunkaning ignasi va korpusida qurum hosil bo`lmasligi kerak. Klapanlarda hosil bo`lgan qurum ularni osilib qolishiga sabab bo`ladi, yonish kamerasidan issiqlik uzatilishini yomonlashtiradi, forsunkalardagi qurumlar yonilg`ini purkash sifatini yomonlashishiga olib keladi. porshen halqalarida hosil bo`lgan qurum koksga aylanib tsilindrda kompressiyani buzilishiga olib keladi, gazlarning karterga o`tib ketishiga yo`l ochib beradi, motor moyini kuyishi tezlashadi.
Qurum hosil bo`lish jarayoniga yonilg`ining quyidagi hususiyatlari ta`sir ko`rsatadi: yonilg`ini og`ir fraktsiyaliligi va yuqori qovushoqligi hisobiga to`la yonmaganligi; yonilg`i tarkibida yuqori molekulyar smola-asfalt birikmalar, to`yinmagan uglevodorodlar, oltingugurt birikmalari va mexanik aralashmalar borligi; kul hosil qilish xususiyatining yuqoriligi. Shuning uchun dvigatellarda qurum hosil bo`lishini oldini olish uchun yonilg`ini nokerak qo`shimchalardan butunlay tozalash yoki ularning miqdorini sezilarli darajada kamaytirish lozim.
Standartlarda qurum hosil bo`lishiga ta`sir ko`rsatuvchi qator sifat ko`rsatkichlari me`yorlanadi. Qurum to`planish tezligi yonilg`ining koks soniga (kokslanuvchanligi), undagi oltingugurt, hakikiy smolalar miqdoriga, uning kul hosil qiluvchanligi hamda mexanik aralashmalar miqdoriga, shuningdek yonilg`ining lok hosil bo`lishiga moyilligiga bogliq.
Koks soni deganda, yonilg`ining havosiz, yuqori haroratda (800-900<sup>0</sup>C) parchalanib ko`mirsimon qoldiq hosil qilish xususiyati tushuniladi. Bu ko`rsatkich dizel yonilg`ilari uchun 0,05% dan oshmasligi kerak.
Detallarda qurumdan tashqari loksimon quyqumlar ham hosil bo`ladi. Bular to`yinmagan uglevodorodlar va boshqa birikmalarning yuqori haroratlaridagi oksidlanish muhsulotidir. Bu hususiyatni aniqlash uchun tekshirilayotgan 1 ml yonilg`i namunasi alyuminiy idishchaga solinadi va 250<sup>0</sup>C haroratda termostat-lok hosil qilgichda bug`latiladi. Bug`lanishdan keyin idishchada lok pardasi qoladi. Hosil qilingan lok pardasi sovutilib tarozida tortiladi. Hisob 10 sm<sup>3</sup> yonilg`iga nisbatan bajariladi. Yonilg`ining fraktsion tarkibi qanchalik yengil bo`lsa, shunchalik kam lok hosil bo`ladi.
Yonilg`ini kul hosil qilish xususiyati uni yonmas qoldig`i miqdorini xarakterlaydi. Kul yonilg`ini 800…850⁰S haroratda havoda yondirilganda qoladigan mineral qoldiqdir.
Dizel yonilg`ilari uchun kul hosil bo`lishi miqdori 0,01 foizdan oshmasligi kerak. Yonilg`ini kul hosil qilish xususiyati yuqori bo`lishi yonilg`i apparaturasi va tsilindr-porshen guruhi detallarining yeyilishi sezilarli darajada ortiradi.
Yonilg`i tarkibidagi oltingugurtli birikmalar detallarda hosil bo`lgan qurum va yopishqoq o`tirib qolgan jinslarni qotiradi, mustahkamlaydi va ularni ko`chishini qiyinlashtiradi. Masalan, tarkibida 0,08 foiz miqdorda oltingugurt bo`lganda yonilg`i ishlatilganda hosil bo`ladigan qurum tarkibida 1 foiz oltingugurt bo`ladi va chiqindining zichligi 0,03 g/sm<sup>3</sup> bo`lsa, yonilg`i tarkibidagi oltingugurt miqdori 1,5 foiz bo`lganda bu ko`rsatkichlar mos ravishda 9 foiz va 0,5 g/sm³ ni tashkil etadi.