4-ma’ruza. Buzilishga barqaror hisoblash tizimlar. Elektron qurilmalarning buzilishga barqaror ko’satgichlari

---

4-ma’ruza. Buzilishga barqaror hisoblash tizimlar. Elektron qurilmalarning 
buzilishga barqaror
ko’satgichlari
.
Buzilishga barqaror hisoblash 
tizimlarining ishonchliligi. 
 
Hisoblash texnikasi vositalarining ishonchlilik sohasidagi oxirgi yutuqlari 
shu bilan tavsiflanadiki, alohida komponentlari buzilgan holda ham o‘rnatilgan 
me’yorda ishlay oladigan xususiyatga ega bo‘lgan hisoblash tizimlari paydo 
bo‘lishidir. XTlarining bunday xususiyatlari buzilishga barqarorlik deb nom oladi. 
XTlarining o‘zi esa buzilishga barqaror hisoblash tizimlari (BBXT) deb nomlandi. 
Buzilishga barqarorlik – XTning arxitekturasiga bog‘liq xususiyat bo‘lib, 
foydalanuvchiga (universal XTli bo‘lgan holatda) yoki funktsional dasturda 
(boshqaruvchi XT bo‘lgan holatda) tizimning apparat yoki dasturiy vositalarida 
buzilish sodir bo‘lganda ham ishlashni davom ettira olishidir. 
Buzilishga barqarorlik tashkil qilinish usuliga ko‘ra aktiv va passivga 
(tezkor va sustkash) ajratiladi. 
Aktiv buzilishga barqarorlik, buzilishni topish protsessori, buzilishni 
bartaraf etish va tizimni qayta qurishga (rekonfiguratsiya) asoslanadi. Buzilishlar 
diagnostika vositalari yordamida aniqlanadi va tizimni avtomat ravishda qayta 
qurish orqali bartaraf etiladi. Tizimni rekonfiguratsiya qilish shundan iboratki, 
bunda tizim hisoblash vositalari sturukturasi shunday qayta quriladiki uning 
buzilish qismi ishlash jarayonidan uzib qo‘yiladi. 
Passiv buzilishga barqarorlikning xususiyatlari shundan iboratki, tizimning 
alohida elementlari buzilgan holda ham tizim o‘zining funktsionol imkoniyatlarini 
yo‘qatmaydi. Passiv buzilish barqaror tizimlarga misol qilib mojaritar a’zoli 
tizimlarni keltirish mumkin. 
Passiv buzilishga barqarorlik apparatlar sonini bir necha marotaba oshishi 
bilan bog‘liq. Passiv buzilishga barqarorlik alohida ma’suliyatli XTlarida 
qo‘llaniladi. Bunday XTlarining ishlash vaqtida qisqa uzilishlarga ham yo‘l qo‘yib 
bo‘lmaydi. U XTning ishlashida buzilishga barqarorlikni kafolatlaydi va saqlaydi. 
Aktiv buzilishga barqarorlikni qo‘llash apparat vositalarini ekanomli 
sariflash bilan tavsiflanadi, lekin, tizimni ishlashida buzilishdan keyingi tiklanishga 
yetadigan vaqt yo‘qotiladi. 
Aktiv buzilishga barqarorlik faqat ko‘p protsessorli tizimlarda tashkil 
etiladi. Shu sharoitlar aktiv va passiv buzilishga barqorlikni qo‘llanish sohasini 
aniqlaydi. Buzilishga barqarorlikni kiritish ishonchlilikni oshirishni bitta usuli 
hisoblanadi. 
Tizimning buzilishga barqarorligi birlamchi buzilish oqimini bo‘shatish 
koeffitsienti Kb bilan tavsiflanadi. U tizim elementlari barcha buzilishining qaysi 
qismi tizimni buzilishiga olib kelishini ko‘rsatadi. Bo‘shatish koeffitsenti
K 

=

e
. 
bunda 

t 
tizimning buzilish intensivligi soat
-1
; 

e 
– tizim elementlarining barchasini buzilish intensivligining yig‘indisi. 
Buzilishga barqarorlikning o‘lchami sifatida d- qat’iylik xizmat qiladi.
d-elementlar maksimal soni yoki tizimning boshqa strukturasi o‘lchamlarining 
buzilishi tizimning buzilishga olib kelmaydi. 

---

Buzilishga barqarorlik ortiqchalik kiritilishi bilan ta’minlanadi, boshqacha 
aytganda tizimda zaxira tashkil etiladi. BBXTlarida quyidagi ortiqchalik 
foydalanilishi mumkin: 
1) ko‘rsatkichlar bo‘yicha;
2) algoritmik; 
3) vaqtli; 
4) strukturaviy. 
Ko‘rsatkichlar bo‘yicha ortiqlikda elementlar va apparat qismlarini 
ishonchliligini oshirish maqsadida, ishlash sharoitlarini yengillashtirishda 
ifodalanadi. 
Algaritmik ortiqlikda hisoblash jarayonida xatoni borligi yoki kelib 
chiqganda ham qoniqarli natijani ta’minlovchi algoritmlarni qo‘llashdan iborat. 
Strukturaviy ortiqlik effektiv hisoblanadi. U hisoblash mashinasi 
sturukturasiga qo‘shimcha elementlar, qismlari va qurilmalar kiritish bilan 
ifodalanadi. 
Vaqtli ortiqlik uzilish yoki xatolik sodir bo‘lgan holda qayta hisoblash yo‘li 
bilan tuzatish uchun qo‘shimcha vaqt borligi bilan ifodalanadi.