4-ma’ruza. Boshqaruv organlarini loyihalash va ularni joylashtirishga qo’yiladigan asosiy ergonomik talablar. Reja

4.3. Boshqaruv organlarini guruhlash.
Boshqaruv organlari turidan qat'iy nazar joy tuzilishining belgilanishiga ko'ra mantiqan guruhlanishi kerak. Ularning guruhlanishi:

• funksional vazifasiga (asbob-uskuna, tizim, agregat, funksional tugunning bir majmuiga mansubligi);
• foydalanish ketma-ketligi (tizimning ishlab turishi yoki uni foydalanishga tayyorlash davrida);
• tizimning ishlash rejimi xarakteri;
• tizimning ishlashi uchun boshqaruv organining ahamiyati e'tiborga olingan holda amalga oshiriladi.

Normal ishlaganda va avariyaviy vaziyatlarda qo'llanadigan boshqaruv organlarini yonma-yon joylashtirib bo'lmaydi.
Agar boshqaruv obyekti ikkita tugma yordamida yoqilsa yoki o’chirilsa, unda ishga tushirish tugmasini o'chirish tugmasidan yuqoriroqda yoki undan o'ngda joylashtirish lozim.
Bir xil boshqaruv organlari pultda ularga tegishli obyektlarning simmetriya o'qlariga nisbatan muvofiq joylashishi kerak. Masalan, operatordan o'ngda joylashgan boshqaruv obyektlari uchun ularga mos bo'lgan boshqaruv organlari pultda simmetriya o'qidan o'ngda joylashishi shart.

4.4. Boshqaruv organlarining yuritma elementlari.
Barcha boshqaruv organlari oson tanilsa boladigan, boshqariluvchi obyektning holati va boshqaruvchi kuch ta'siridagi yuritma elementining pozitsiyasi haqida istalgan paytda ma'lumot berishi kerak.
Boshqaruv organlarining yuritma elementlari bir-biridan kamida 2-3 belgisi bilan farq qilishi kerak. Shu maqsadda shakl, rang, olcham va joyni kodlash qollaniladi.
Boshqaruv organlari yuritma elementlarining shakli ko'rgazmali bolishi, mnemonika talablarini qondirishi va ularning qollanishini yengillashtirishi lozim. Avariyaviy boshqaruv organlari uchun nafaqat ko'rish imkoniyati, balki taktil tanish imkoniyati ham nazarda tutilishi kerak.
Boshqaruv organi yuritma elementining shakli inson tanasining boshqaruv organlari (barmoqlar, kaft, tovon va boshqalar) ning morfologik va fiziologik xususiyatlariga mos bo'lishi, boshqaruv harakatlari chog'ida ortiqcha ezilish va mushaklarga notekis tushishini keltirib chiqarmasligi lozim. Ushlash qismlari tayyorlangan material gigiyena talablariga javob berishi hamda ushlash uchun qulay bo'lishi kerak.
Boshqaruv organlari yuritma elementlarining bo'yog'i ularning funksional vazifasiga ko'ra amalga oshirilishi kerak.
Masalan, kislorodli oziqlantirish tizimiga mansub boshqaruv organlari havorangga, avariyaviy boshqaruv organlari qizil rangga bo'yaladi.