|
MUNDARIJA
O‘quv materiallar...............................................................................................4
Mustaqil ta’lim mashg‘ulotlari .........................................................................125
Glossariy............................................................................................................126
Ilovalar:..............................................................................................................135
-fan dasturi;........................................................................................................135
-ishchi fan dasturi;..............................................................................................145
-tarqatma materiallar;........................................................................................154
-testlar;................................................................................................................156
-ishchi fan dasturiga muvofiq baholash mezonlarini qo‘llash bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar;......................................................................................................161
-O‘UMning elektron varianti.......................................................................
SO’ZBOSHI
Dunyoda uch mingga yaqin til mavjud, lekin barcha tillarga ham davlat tili degan sharafli maqom nasib etmagan. Aksariyat tillar imperiya davlatlarning hududida ma`lum millatlargagina uy-ro‘zg‘or tili sifatida xizmat qiladi. Yer yuzida o‘z suveren huquqiga ega bo‘lgan (ikki yuz atrofida) nechta davlat bo‘lsa, shunga yaqinroq davlat tili mavjud bo‘lar ekan. Milliy qomusimizning ma’lumotiga ko‘ra, Yer yuzidagi uch ming tildan atigi 116 tasi davlat tili maqomiga ega1. O‘zbek tilining bu mo‘`tabar minbardan o‘rin olishi, ya’ni davlat tili maqomiga ega bo‘lishi - bu bir baxt, qolaversa, mo‘jiza!
Shunday ekan, qonun yo‘li bilan himoyaga olingan ona tilimizni ko‘zimizga surtishimiz, asrab-avaylashimiz, uni har tomonlama rivojlantirishimiz, uning rasmiy doiradagi nufuzini yanada oshirishimiz va takomillashtirishimiz biz uchun farzdir.
Rasmiy hujjatlar tayyorlashni ham ko‘ngildagidek deb bo‘lmaydi. Har kim o‘z bilganicha rasmiy hujjatlar tuzadi. Aksariyat rasmiy hujjatlar adabiy til me`yorlari va ekstralingvistik talablarga rioya qilinmasdan tayyorlanayotganligini oqlab bo‘lmaydi.
Shu nuqtayi nazardan qaraganda, mazkur o‘quv qo‘llanma bo‘lajak kadrlarning rasmiy hujjatlar tayyorlash ko‘nikmalarini rivojlantirish va yanada takomillashtirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi.
Ma`lumki, rasmiy hujjatlar turli-tuman bo‘lib, har birining ijtimoiy hayotda o‘z o‘rni va ahamiyati bor. Hozirgi rivojlangan jamiyatda biron bir muassasa, tashkilot yoki xo‘jalikning faoliyatini hujjatlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Chunki hujjatlar va ish qog‘ozlari har qanday muassasa yoki xo‘jalik faoliyatini tartibga solib turuvchi asosiy omildir.
O‘zbek hujjatchiligining tarixi uzoq davrlarni o‘z ichiga oladi2. Lekin mustamlakachilik siyosatining qo‘rquvi asosida 30-yillardan keyin hujjatlarning asosiy qismi rus tiliga ko‘chdi. O‘zbek tilida esa barmoq bilan sanarli hujjatlar yuritilgan bo‘lib, ularning ham ko‘pchiligi rus tilidan aynan andoza olingandi. Ayrimlarining esa nomlari rus tilida qanday bo‘lsa, o‘zbek tilining xususiyatlari hisobga olinmay, xuddi shunday qo‘llanilgan edi (Masalan: spravka, akt, raport, xarakteristika va boshqalar).
O‘zbek tili Davlat tili maqomini olgach, hujjatlarning barchasi o‘zbek tilida yuritilmoqda. Endi O‘zbekistonda yashovchi va faoliyat ko‘rsatuvchi fuqarolar, qanday kasb egasi bo‘lishlaridan qat`i nazar, ishlab chiqarishning barcha sohalarida, albatta, o‘zbek tilidagi hujjatlarga duch keladilar. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida"gi qonunining 19-moddasida: "Muassasalar, tashkilotlar va jamoat birlashmalari muhrlari, tamg‘alari ish qog gozlarining matnlari davlat tilida bo‘ladi", deb belgilab qo‘yilganligini inobatga olsak, bu borada ko‘pgina amaliy ishlarni bajarishga to‘g‘ri keladi. Chunki sovet tuzumi davrida, birinchidan, hujjatchilik rus tilida olib borilganligi, ikkinchidan, ko‘pgina mahalliy millat bolalari o‘rta maktablarni o‘z ona tilida emas, balki rus tilida tugatganligi, qolaversa, mamlakatimizda turli millat vakillari istiqomat qilayotganligini hisobga oladigan bo‘lsak, ularning davlat tilida to‘laqonli ish yurita olishlari uchun alohida o‘quv qo‘llanma yaratilishiga katta ehtiyoj bor ekanligi ayon bo‘ladi.
Mazkur o‘quv qo‘llanma mamlakatimiz aholisi ko‘p millatli bo‘lganligi uchun, u asosan, baynalmilal guruhlarga mo‘ljallangan bo‘lib, undan milliy guruhlarda ham mashg‘ulotlar olib borishda foydalanish mumkin.
O‘quv qo‘llanmaning asosiy maqsadi talabalar va o‘quvchilarning yozma nutqlarini o‘stirishdan iborat bo‘lib, amaliy mashg‘ulotlar olib borish orqali shu sohada ularning zarur malakaga ega bo‘lishlarida ko‘maklashishdan iboratdir. Undan auditoriya (sinf) va auditoriya(sinf)dan tashqari mustaqil ishlar olib borishda ham foydalanish mumkin.
Berilgan hujjatlarni rasmiylashtirishda qulay bo‘lishi uchun kitob oxiriga unda qo‘llanadigan so‘z va so‘z birikmalarining o‘zbekcha-ruscha lug‘ati ilova qilindi. O‘quvchiga yengillik yaratish maqsadida fe`l shakllari noaniq shaklda emas, balki hujjatlarda qanday mayl, zamonda qo‘llanilsa, o‘shandayligicha berilishiga harakat qilindi.
O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”, “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi qonunlari hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 10-sentabrdagi 311-sonli qarori bilan tasdiqlangan Davlat dasturi talablaridan kelib chiqib, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 1996-yil 14-noyabrdagi 267-sonli buyrug‘iga binoan oliy o‘quv yurtlari talabalariga “Davlat tilida ish yuritish, hujjatchilik va atamashunoslik” kursi o‘tib kelinmoqda.
Mana shu kabi talab va ehtiyojlar inobatga olinib, yangi alifbo va imlo qoidalari asosida mazkur o‘quv-uslubiy majmua yaratildi.
Mazkur o‘quv-uslubiy majmua orqali inistitutni bitiruvchi talabalar – bo‘lg‘usi mutaxassis-kadrlar o‘z mutaxassisliklariga doir terminlar ustida ishlashni, kundalik ish yuritish jarayonida ko‘plab duch kelinadigan hujjatlar bilan ishlashni o‘rganadilar.
1-mavzu: “O‘zbek tilining sohada qo‘llanishi” fanini o‘qitishning
maqsad va vazifalar. Tilning boshqa fanlar bilan aloqasi. Til va tafakkur. Til va ma’naviyat. Davlat tili tushunchasi. O‘zbek tili va davlat qonunlari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
