4. Ишлаб чиқариш ва давр харажатлари таҳлили Харажатлар таҳлили мақсади, мазмуни ва вазифалари. Харажатларнинг таснифи ва тавсифи

-жадвал
Давр харажатларининг тахлили

т/р	Давр харажатлари таркиби	Ўтган йил		Хисобот йили			фарқи			Ўсиш даражаси
		суммаси	салмоғи		суммаси	салмоғи		суммаси	салмоғи
1	Сотиш харажатлари	254260	58.29		389452	65.20		135192	+6.91		153.2
2	Маъмурий харатлар	56423	12.93		65241	10.92		8818.0	-2.01		115.6
3	Бошқа операцион харажатлар	125463	28.76		142560	23.86		17097.0	-4.09		113.6
	Жами	436146	100		597253	100		161107	-		136.9

Хулоса: корхонада давр харажатлари ўтган йилга нисбатан 161107 минг сўмга ортган. Бу бевосита сотиш харажатларининг +135192 минг сўмга, маъмсурий харажатларнинг +8818 минг сўмга, бошқа операцион харажатларнинг +17097 минг сўмга ўсиши ҳисобига рўй берган. Давр харажатлари таркибида энг юқори улушни сотиш ва бошқа операцион харажатлар ташкил этган. Жами давр харажатларининг ўтган йилга нисбатан ўсиши 136.9 фоизни ташкил этган.

Харажатларни мақбуллаштириш ва самарадорликни ошириш йўллари

Ишлаб чиқариш харажатларини оптималлаштиришнинг энг муҳим тадбирларига ишлаб чиқариш қувватларидан тўлиқ фойдаланган ҳолда ишлаб чиқариш хажмини ўстириш, меҳнат унумдорлигини ошириш, ресурслардан самарали ва тежамли фойдаланиш, ишлаб чиқаришда брак махсулотларга йўл қўймаслик ҳисобига ишлаб чиқариш харажатларини кескин қисқартириш тадбирлари киради. Уларни таркиб бўйича иккита гурухга ажратиш мумкин.

1. Маҳсулот хажмини ўстириш имкониятлари;
2. Харажатларни пасайтириш ва махсулот таннархини арзонлаштириш имкониятлари.
Корхона даромадлигини таминлаш ва уни ўстиришнинг энг муҳим омили бу ишлаб чиқариш харажатларини оптималлаштириш ва уларни минималлаштириш билан боғланади.
Ишлаб чиқарилган махсулотларнинг баҳосининг ўсиши хисобига эришилган ижобий натижанинг доимо ҳам таминлаб бўлмайди. Чунки бахо ўзгаришлари корхонани фойдага ишлашини кафолатлай олмайди. Негаки махсулотларнинг бахоси бозор қонун қоидалари асосида, ташки омил сифатида доимо ўзгариб туради.
Харажатларни иқтисод қилиш корхона рентабеллигини ўстиришнинг хам зарурий шарти хисобланади.
Махсулот ишлаб чиқариш харажатларини иқтисод қилиш унинг таркиб элементлари ва харажат моддалари бўйича чуқур ва кенг қамровли тахлил ўтказиш талаб этилади.
Харажатларни иқтисод қилиш ҳар бир харажат элементи, унинг ўзгаришлари, ўзгариш сабабларини тизимли моделлар асосида тадқиқ этишни талаб этади.
Шу билан бирга корхонанинг ишлаб чиқариш харажатларини қисқартириш юзасидан қуйидаги йўналишларини белгилаб ўтиш лозим:
-меҳнат предметлари ва улардан фойдаланиш билан боғлим оимкониятлар
-мехнатнинг ўзи билан боғлиқ имкониятлар
-мехнат воситалари билан боғлиқ имкониятлар
-ишлаб чиқаришни, мехнатни ва бошқарувни ташкило этиш боғлиқ имкониятлар
Ишлаб чиқариш харажатларини иқтисод қилишг, харажатларни камайтиришнинг энг мақбул ечимига ишлаб чиқаришнинг техник ривожлантириш орқалигини эришилади.
Ишлаб чиқариш харажатларини иқтисод қилишнинг умумий хажмини қуйидаги боғланиш орқали топиш мумкин.
I_i = ( Zi_b – Zi_o ) * Vi_o
Бу ерда: I_i -ишлаб чиқариш харажатлари иқтисоди;
Zi_b - харажатларни иқтисод қилишга чоралар кўрилгунга қадар махсулот бирлигига харажатлар суммаси
Zi_o - харажатларни иқтисод қилиш юзасидан кўрилган чоралардан кейинги махсулот бирлигига харажатлар суммаси
Vi_o - харажатларни иқтисод қилишга кўрилган чоралар бошланган даврдан хисобот даври охирига қадар ишлаб чиқарилган махсулотлар хажми
Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш резерви ишлаб чиқариш дастури бажарилишини таҳлил этиш орқали аниқланади. Маҳсулот ҳажмини ортиши туфайли ҳаражатларни ўзгарувчан қисми (ишчиларнинг иш ҳақи, материал ҳаражатлари ва бошқа ҳаражатлар) ортган ҳолда, ҳаражатларни ўзгармас қисми турғун ҳолатда сақланади.