4 bob. Iste’mol tovarlari marketingi

3-rasm. A. Maslouning ehtiyojlar iyerarxiyasi chizmasi.
U nima uchun insonlar har xil vaqtda har xil ehtiyojlami sezishini tushuntirib berishga harakat qilgan. A. Maslou kishilaming ehtiyojlarini qondirilish ketma-ketligiga ko'ra ularni besh darajaga bo'lgan. Ular o’rtasida, albatta, bosqichma-bosqichlik mavjud ekanligini isbotlab bergan. Inson, birinchi navbatda, dastlabki fiziologik ehtiyojlarini qondiradi, so’ng keyingi darajadagi ehtiyojlarni qondirish uchun intilishi vujudga keladi va bu jarayon birin-ketin amalga oshirilib boradi.
Qanchalik pastki darajadagi fiziologik va shaxsiy muhofazaga oid ehtiyojlar ahamiyati jihatidan birlamchi o’ringa chiqadi. Agar kishining qomi och bo’lsa, unga hech qanaqa madaniyat, san’at, maorif, mafkura yoki siyosat va sport dunyosida kechayotgan voqealar, na atrofdagi u haqidagi fikrlaru va u nafas olayotgan havoning tozaligi xayoliga keladi.
Uning fikru-zikri o’sha och qornini to’yg’azish boMadi. Lekin, uning bu ehtiyoji qondirilishi bilanoq o’rniga undan keyingisi kelib turadi. U aholining kundalik iste’mol tovarlariga bo’lgan ehtiyojini aniqlashda inson fiziologiyasi me’yoriga tayanadi, iste’molning oqilona va minimal me’yorlari aniqlanadi. Ma’lum bo'lishicha oqilona ehtiyoj me’yoriy ehtiyojga qaraganda ko'proq.
Masalan, go’sht va go’sht mahsulotlarini me’yoriy ko’rsatkichlardan 1,3 marta, sut va sut mahsulotlari respublikamiz aholisi uchun 1,4 marta, un va non mahsulotlari 1,5 marta ortiq qilib belgilangan. Buning mohiyati shundan iboratki, minimal me’yorlari kishining hayot kechirishi uchun zaruriy oziqa miqdori bo’lib, u kundalik yo'qotiladigan kaloriyani energiyani tiklash imkoniyatini beradi.
Oqilona ehtiyoj esa, kishini yanada o’sishi, rivojlanishi, har tomonlama kamol topishi uchun zarur bo’lgan iste’mol tovarlarining miqdoridir. Bu ko'rsatkichlar o’rtacha ehtiyojlar me’vori bo’lib, u insonning jinsi yoki yashash joyi, fiziologiyasi, milliy va tarixiy xususiyatlariga bevosita bog'liq bo’ladi va hayotda ularning birortasini o’zgarishi bu me’yordan og'ishga olib keladi. Darhaqiqat bu ko'rsatkichlar O’zbekiston nuqtayi nazardan tadqiq etilar ekan, ularning birortasi ham respublika hayoti, amaliyotiga to’liq mos kelmasligini ko’ramiz. Bunday me’yoriy ko'rsatkichlar respublikamizning regional xususiyatlari, tabiiy sharoiti, iqlimi, aholisining udumlari, milliy an’analari va boshqa tarixiy rivojlanish xususiyatlari bilan izohlanadi. Darhaqiqat mamlakatimiz iqlimi alkogolik ichimliklar, cho’chqa go'shti kabilarni bizning ozuqa ratsionimizda bo’lishini mutlaqo inkor etadi. Shu bilan bir vaqtda meva, sabzavot va poliz ekinlarini ko’proq iste’mol qilishimizni taqozo etadi. Aholimizning tarixiy, an’anaviy
iste’mol tovarlari ichidapaxtavaipak mahsulotlari kattao’ringaega.
Ular bizning iqlim sharoitimizga mosdir. O'zbekiston aholisining
iste’mol tovarlariga, agrosanoat mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojlari fiziologik me’yorlar asosida emas, balki iste’molning haqiqiy darajasiga nisbatan mantiqiy va ekspert baholash usullaridan foydalanib aniqlashni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Iste’mol tovarlariga bo’lgan ehtiyojni mantiqan usul bilan aniqlash zarur. Hozirgi kun bozor iqtisodiyotining barcha jihatlarida yetarli rivoj topmagani,
kamchilik va nuqsonlarining ko’plab mavjudligi nazarda tutilmoqda. Aynan bu usul shu kunning holatini o’zida aks ettirishi va ehtiyojning obyektivligi va to’liq qondirilishiga erishish imkoniyatini beradi.