4-amaliy mashg‘ulot. O’lchash natijalarini qayta ishlash algoritmlari. O’lchash xatoligi va noaniqligi konsepsiyalari

4-amaliy mashg‘ulot. O’lchash natijalarini qayta ishlash algoritmlari. O’lchash xatoligi va noaniqligi konsepsiyalari

Mashg‘ulotning maqsadi: O’lchash vositalarining Davlat qiyoslash sxemalari haqida ma’lumot olish va qiyoslash sxemalari tuzulishi bilan tanishish.

Kerakli qurilma va materiallar:

• 
  kompyuter qurilmasi;
  
• 
  ko‘rgazmali vositalar
  
• 
  o‘quv qurollari.
  

Nazariy ma’lumotlar

Qiyoslash sxemalari kattalik birligi o‘lchamini etalondan ishchi o‘lchash vositasiga to‘g‘ri o‘tkazishni ta’minlash uchun tuziladi.Ular milliy,ikkilamchi va ishchi etalonlarni,hamda ishchi o‘lchash vositalarini metrologik tobeligini belgilaydi.

Qiyoslash sxemalarini yaratilishi GOST 8.061-80 bo‘yicha reglamentlanadi. Qiyoslash sxemasi - bu meyoriy hujjat bo‘lib,birlik o‘lchamini uzatish aniqligini,xususiyatini, metodini belgilaydi.

Qiyoslash sxemasi qo‘llanish doirasiga qarab quyidagilarga bo‘linadi:

• 
  davlat;
  
• 
  korxonaviy (mahkamaviy);
  
• 
  maxalliy.
  

Davlat qiyoslash sxemasi shu davlatda ishlatiladigan o‘lchash vositasi uchun qo‘llaniladi.

Korxonaviy (mahkamaviy) - korxona ichidagi o‘lchash vositasi uchun. Maxalliy - metrologik xizmatning mazkur organida qiyoslashga mansub o‘lchash vositasi uchun qo‘llaniladi.

Davlat qiyoslash sxemasi (korxonaviy qiyoslash sxemasi va mahalliy qiyoslash sxemasi) meyoriy hujjat ko‘rinishida ishlab chiqiladi.

Davlat qiyoslash sxemasining strukturasi

Davlat qiyoslash sxemasining strukturasini umumiy ko‘rinishi 3.3-rasmda keltirilgan.

Ishchi o‘lchash vositalari ularning aniqlik darajasiga qarab 5 kategoriyaga bo‘linadi:

• 
  eng yuqori aniqlikda;
  
• 
  juda yuqori aniqlikda;
  

• 
  o‘rtacha aniqlikda;
  
• 
  yuqori aniqlikda;
  
• 
  past aniqlikda.
  

Qiyoslash sxemasining har bir pog‘onasi metodi yoki uzatish tartibi reglamentlanadi.

Barcha qiyoslash metodlarini unifikatsiyalash (umumlashtirish) quyidagi 4 ta umumiy metodlarining biriga muvofiq bo‘lishi kerak:

1. 
   bevosita solishtirish (solishtirish vositasisiz);
   
2. 
   komparator yoki boshqa solishtirish vositasisiz solishtirish;
   
3. 
   bevosita o‘lchash metodi;
   
4. 
   b
   
   
   Qiyoslash sxemalarini tuzish va mazmuni
   ilvosita o‘lchash metodi
   

3.3-расм.

Qiyoslash sxemasi matn qismdan va chizmadan iborat bo‘ladi. Lokal (maxalliy) qiyoslash sxemalarida matn qismi bo‘lmasligi mumkin.

Qiyoslash sxemasining chizmasida quyidagilar ko‘rsatilishi kerak:

• 
  o‘lchash vositasining nomi va qiyoslash metodlari;
  
• 
  fizik kattaliklarning nominal qiymatlari yoki o‘lchash diapazoni;
  
• 
  qiyoslash metodlari xatoliklarining yo‘l qo‘yiladigan (ruxsat etiladigan) qiymatlari.
  

Qiyoslash sxemasining chizmasi shtrixli chiziqlar bilan ajratilgan bir-birini ustiga joylashtirilgan kontur maydonchalardan iborat bo‘ladi. Maydonchalar quyidagicha nomlanadi:

• 
  etalonlar yoki milliy etalon (agar ikkilamchi etalonlar mav jud bo‘lmasa);
  
• 
  p-chi razryadli ishchi etalonlar,har bir razryadli etalon alohida maydoncha (katak);
  
• 
  ishchi etalonlar,boshqa qiyoslash sxemalardan ajratilgan;
  
• 
  ishchi o‘lchash vositalari.
  

Davlat qiyoslash sxemalari bo‘laklari 3.4-rasmda keltirilgan.

Ishchi o‘lchash vositalarining har bir guruhi uchun uning ko‘rinishi, o‘lchash diapazoni va xatolik qiymatlari ko‘rsatiladi.

Qiyoslash sxemasida ko‘rsatiladigan o‘lchash vositalarining metrologik xarakteristikalari quyidagi talablarga mos bo‘lishi kerak:

1. 
   Birlamchi va ikkilamchi etalonlarning xatoliklari GOST 8.057-80 bo‘yicha ifodalanishi kerak;
   
2. 
   Razryadli etalonlarning xatoliklari ularning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatoliklarining absolyut yoki nisbiy qiymatlari ko‘rinishida.yoki absolyut yoki nisbiy birlikda ishonchli ehtimollikda tavsiflanadi;
   
3. 
   Har bir qiyoslash sxemasining xatoligi qiyoslash sxemasining oldingi zvenosidan muayyan o‘lchash vositasiga o‘tkazishdagi xatoligi ko‘rsatiladi. Bu xatolikning qiymati qiyoslash metodi nomi bilan ko‘rsatiladi.
   

3.4-rasm.

1 - milliy etalon; 2 - birlik o‘lchamini uzatish metodi; 3 - nusha etalon; 4 - taqqoslash etaloni; 5,6,7 - ishchi razryadli etalon; 8 - ishchi razryadli etalon; 9

• 
  ishchi o‘lchash vositalari.
  

Nazorat savollari:

1.Ishchi o‘lchash vositalari ularning aniqlik darajasiga qarab nechta kategoriyaga bo‘linadi?

2. 
   Qiyoslash sxemasining chizmasida nimalar ko‘rsatilishi kerak?