4 – variant Turli havo haroratida jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanish tartibi. Havo harakati va atmosfera bosimi. Past atmosfera bosimini shugʻullanuvchilar organizmiga ta’siri. Javoblar: 1

Oraliq nazorat

4 – variant

1. Turli havo haroratida jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanish tartibi.

2. Havo harakati va atmosfera bosimi.

3. Past atmosfera bosimini shugʻullanuvchilar organizmiga ta’siri.

Javoblar:

1.Insonning hayot faoliyatini to„laqonli havo haroratini optimal darajasi 18-20s tashkil etadi. Shiddatli jismoniy faoliyat, havoni optimal haroratini pasaytirish bilan bog„liq. yurak qon tomir urishi 1 daqiqada 140 marta qisqarganda ishni 16-17 s aniq bajarish mumkin. Y.Q.Ch 170-180 marta urish aralash komfort zonasi bilan bajariladi. Hamma jismoniy sifatlar ichida tashqi harakatga bog„liq bo„lgan ko„pgina chidamlilikdir. Ma‟lumki 75% ga yaqin energiya, shiddatli ish bajarish jarayonida tashqi muhitga chiqib ketadi. Yuqori tashqi havo haroratida, gavdani ichki va tashqi darajasini o„rtasida fiziologik, samarali farq yo„qoladi va yuqori issiqlik chiqarishni oshishiga olib keladi. Shiddatli ishda terlash orqali chiqib ketgan suyuqlik, shuningdek qon bilan terini ta‟minlash natijasi shiddatli o„tishi, mushaklar ishlashida qon bilan ta‟minlashga oliy ta‟sir ko„rsatadi. Issiq kunda o„pkani ventilatsiyali yurak qon tomir urishi ortadi, qonni sistematik hajmi susayadi, qonda laktod darajasi ko„payadi. Masalan: Bruxi va muallifdoshlarining (1960) ko„rsatishicha 25 - 30s 15 daqiqalik yugurish yuklamasida va undan keyingi 20 daqiqalik dam olish vaqtida yurakning qisqarishi ikki barobarga oshgan. Bunday salbiy ko„rsatkichlarga qarshi, tez-tez katta bo„lmagan porsiyada (200 300ml dan har 15 - 20 daqiqada) suv ichib, og„izni chayqab turish zarur. Suvga 1l, 3g natriy xlorid aralashgan bo„lishi joiz. Sovuq joydan issiq joyga va uni teskarisi musobaqaga boruv-chi sportchilar oldindan akklimizatsiya qilishi zarur. Buning uchun 5-8 trenerovkada 2-3 soatli mashg„ulot o„tkazish kifoya. Sovuq havoda o„tkaziladigan mashg„ulotlar issiqqa qaraganda kamroq muammoga ega past haroratda terini izolatsiya qilish qobiliyati tomirlarni qisqarishi hisobiga 5-6 marta ko„payishi mumkin. Haroratni tez o„zgarishi natijasida sovuq qotish orqali shamollash kasalliklarini oldini olish zarur diqqatni harakat faolligini ekipirovka qilishga qaratish kerak. Mushak faoliyatini aniq sharoitda aniq issiq berishni ta‟minlash, bir necha marta jadallashtirish joiz.

2.Havo harakati. Atmosferadagi havo deyarli hamma vaqt harakatda bo`ladi. Buning sababi yer sharidagi qizitishning bir xil bo`lmasligidandir. Havo harakati o`zining yo`nalishi va tezligi bilan xarakterlanadi. Yo`nalishi shamol dunyoning qaysi tomonidan esayotganiga qarab aniqlanadi va rumbalar bilan belgilanadi. Dunyo 4 tomonining boshlang‟ich xarflari: Shimol, Janub, G‟arb, Sharq bilan belgilanadi. Havo xarakatining tezligi sekundiga metrlar (m/sek) bilan ifodalanadi va uning 1 m/sek dan ortiqroq tezligi odamga shamol bo`lib seziladi. Shamol deb havoning yer yuzasi ustida xarakatlanishiga aytiladi. Shamol paydo bo`lishiga sabab atmosfera bosimi bilan havo temperaturasining notekis tarqalishidir. Havo massalari bosim yuqori bo`lgan tomondan bosim past tomonga qarab yuradi. Shamol kuchiga Bofort shkalasi bo`yicha taxminiy baho beriladi . Atrofdagi havoning temperaturasi ham, namligi ham, xarakatining tezligi ham odam fiziologik hayotining faqat bir tomoniga–issiqlik almashinuviga ta`sir ko`rsatadigan bo`lgani uchun meteorologik omillarning sportchilar salomatligiga qanday ta`sir qilishini baholashda bularning kompleks ta`sirini xisobga olish zarur. Havoning temperaturasi, namligi, xarakati tezligining hammadan qulay darzda birga qo`shilib, odamning eng yaxshi kayf-ruxiyatda bo`lishini ta`minlab beradigan xili komfort zonasi deb ataladi. Ayni vaqtda issiqlik muvozanati xolatining sportchi bajarib turgan yuklamaning nechog‟li og‟ir-engilligiga ham bog‟liq bo`lishini xisobga olish zarur. Atmosfera bosimi. Havo tufayli yuzaga keladigan bosim atmosfera bosimi deb aytiladi. Dengiz satxidan past joylarda bu bosim ortib borsa, yuqoriga ko`tarilgan sayin kamayib boradi. Havo bosimi me`yorda 760 mm simob ustiniga teng. Shuning uchun ham g‟ovvoslik ishlarida kesson kasalligi, 3500-5000 m. balandlikga ko`tarilish natijasida esa tog‟ kasaligi yuzaga kelishi mumkin. Balandlik kasalligi charchoqlik, bo`shashish, uyquchanlik, muskullarning tobora susayib borishi, bosh aylanishi, ko`ngil aynishi, qayt qilish, naqasning tezlashuvi va burun, xiqildoq hamda ichaklardan qon ketishi, es-xush yo`qolishi bilan namoyon bo`ladi.Atmosfera bosimi Havo tufayli yuzaga keladigan bosim atmosfera bosimi deb aytiladi. Dengiz satxidan past joylarda bu bosim ortib borsa, yuqoriga ko`tarilgan sayin kamayib boradi. Havo bosimi me`yorda 760 mm simob ustiniga teng. Shuning uchun ham g‟ovvoslik ishlarida kesson kasalligi, 3500-5000 m. balandlikga ko`tarilish natijasida esa tog‟ kasaligi yuzaga kelishi mumkin. Balandlik kasalligi charchoqlik, bo`shashish, uyquchanlik, muskullarning tobora susayib borishi, bosh aylanishi, ko`ngil aynishi, qayt qilish, naqasning tezlashuvi va burun, xiqildoq hamda ichaklardan qon ketishi, es-xush yo`qolishi bilan namoyon bo`ladi.

3. Dengiz satxidan past joylarda bu bosim ortib borsa, yuqoriga ko`tarilgan sayin kamayib boradi. Havo bosimi me`yorda 760 mm simob ustiniga teng. Shuning uchun ham g‟ovvoslik ishlarida kesson kasalligi, 3500-5000 m. Shiddatli gipoksin trenerovka, davomida gaz aralashmasida kislorod mazmunini pastligi sportchining organizmida o„rta va yuqori tog„ balandliklariga o„xshab: standart yuklamalarda yurak qon tomir urishi kamayadi, hamda Laktat kamayadi. Kislorodni maksimal qilish qobiliyati oshadi.