4- oila va maktab yoshidagi bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy pedagogik faoliyat. Reja



Download 345,48 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/2
Sana27.01.2022
Hajmi345,48 Kb.
#412543
1   2
Bog'liq
Маъруза 4

Tayanch  tushunchalar

:    Oila,  ijtimoiy  vazifa,  oilaning  mintaqaviy 

xususiyati, oila maqomi, oila turlari. 

O‘zbek oilalarida ma’naviy -axloqiy muhitni shakllantirishda keksalar alohida 

rol  o‘ynaydilar.  Ular  ajdodlar  yaratgan  boy  ma’naviy  axloqiy  qadriyatlarning 

xazinaboni,  davomchisi  va  yangi  sharoitda  bunyodkori  sifatida  yosh  avlodni 

tarbiyalovchi beminnat murabbiy sanaladilar. Shu boisdan xalqimizda «Qarisi bor 

uyning  farishtasi  bo‘ladi»,  «Qari  bilganni-pari  bilmaydi»  singari  maqollarning 

mavjudligi bejiz emas. Xuddi shu keksalar tufayli o‘zbek xonadoni fayzli, to‘kin 

va  mehribondir.  Ular  bolalarini  jondan  ortiq  suyadilar,  ayniqsa  nevara  va 

chevaralarini  «  danagimning  mag‘zi»  deb  quvonadilar.  Mabodo  otasi  yoki  onasi 

hayotdan erta ko‘z yumsa, unda ular o‘sha bolalarga ota-ona yo‘qligini bildirmay, 

nabiram deb emas, balki bolam deb uksitmay voyaga yetkazishga harakat qiladilar. 

Bunda ularning hayotiy tajribalari, aniqrog‘i yaqin o‘tmishdan o‘zlarining pgunday 

«tarbiya  sinovlari»dan  o‘tganliklari  asqotadi.  Ular  bolalarga  xalq  urf  -odatlari, 

ilg‘or  ana’analarni  o‘rgatish  bilan  birga  o‘zlarining  shaxsiy  o‘rnaklari  bilan  ham 



saboq  beradilar.  O‘zbek  turmush  -  tarzi  milliylik  alomati  va  faqatgina  o‘zbek 

xalqiga  xos  bo‘lgan  xususiyatidir.  Shu  bois  o‘zbek  bolalar  adiblarning  aksar 

asarlarida  bolalar  hayoti  keksalar  ishtirokisiz  kechmaydi.  Sobik  ittifok  mafkurasi 

ta’sirida  keksalarga  yevropacha  oilaviy  munosabatlar  tarzida  qarash,  o‘zbek 

oilalarida  ham  keksalar  va  farzandlar  orasida  munosabat  tarzida  qarash  keksalar 

bilan  farzandlar  orasidagi  munosabatlarda  o‘z  salbiy  ta’sirini  ko‘rsatdi.Qariyalar 

uchun  qariyalar  uyi,  O‘zbekistonda  ham  paydo  bo‘ldi,  o‘z  halovatini  uylagan 

ayrim  o‘zbek  oilalarida  ham  keksayib  qolgan  ota-onalarini  shunday  qariyalar 

uylariga  joylashtiruvchilar  ham  topildi.  Ming  taassuflar  bo‘lsinki,  bunday  ota 

bezori  farzandlar  ertaga  o‘zlarini  ham  shunday  qismat  kutayotganini 

o‘ylamayotirlar. Ular xalqimizning: «Men ham edim seningdek,sen ham bo‘larsan 

meningdek»,-degan  achchiq  haqiqatni  ifodalovchi  dono  maqolini  unutganga 

o‘xshaydilar.  Holbuki,  ota-onalari  keksayganda  xizmatlarini  qilib,  duolarini 

olmagan  farzand  qarg‘ishga  uchrashi  haqida  maxsus  hadisi  sharif  bor.  Inchunun, 

Abu Xurayra aytadilar: «Rasullulloh: xor bo‘lsin, xor bo‘lsin, xor bo‘lsin!»- deya 

uch  marotaba  takror  qildilar.  Shunda  saxobalar:  «YO  Rasululloh,  kimni 

aytayapsiz?»,-  deb  so‘rashdi.  Rasululloh:  «Ota-onasining  ikkalasi  yoxud  bittalari 

keksayib  Qolgan  vaqtida  (ularni  rozi  qilmay)  o‘zini  do‘zaxga  tutishga  mubtalo 

kishini», - dedilar. Yana boshqa bir hadisda esa: «Kim ota- onasini rozi qilsa, unga 

tubo nasib bo‘lib, Olloh Taolo uning umrini ziyoda qiladi» - deyilgan. Shu hadislar 

zamirida tug‘ilib, ajdodlarimiz tajribsi sinalgan «Ota rozi  – xudo rozi» naqli ham 

keksa  avlodni  hurmat  qilish  an’anasini  shakllantirishga  ayricha  xizmat  qilgan. 

Binobarin,  keksa  avlodni  hurmat  qilish,  ehtiyotkorona  avaylash,  ehtiyojlarini 

ta’minlash  o‘zbek  oilalarining  betakror  fazilatiga  aylangan.  O‘zbekiston 

Konstitutsiyasining-  moddasida  bu  an’anaviy  milliy  qadriyat:  «Voyaga  yetgan 

mehnatga  layoqatli  farzanddar  ota-onalari  haqida  g‘amxo‘rlik  qilishga  maj-

burdirlar»,  -  deya  qonun  kuchi  bilan  mustahkamlangan.  Chindan-da,  hayotning 

achchiq chuchutini tatib, xilma- xil sinovlarda toblanib zakovat timsoliga aylangan 

keksa  avlodning  ezgu  o‘git  -nasihatlari  oilaviy,  ma’naviy-axloqiy  kamolotning 



mustahkam  poydevori  hisoblanadi.  Ayni  chog‘da  pgu  ma’naviy  poydevor  qay 

darajadadir jamoatchilik fikriga dahldorligi bilan benihoyat qimmatlidir. 

Mamlakatimizda  ijtimoiy-iіtisodiy  va  ma’naviy-madaniy  jabhalarda  amalga 

oshirilayotgan  tub  isloxotlar  jarayonida  oila  masalasiga  e’tibor  davlat  siyosati 

darajasiga  kґtarildi.  Albatta  bu  bejiz  emas,  chunki  porloі  ertamiznnng  tamal 

toshlari  oilada  іґyiladi.  Islom  Karimov  aytganlaridek:  «Xaldimiz  іadim-іadimdan 

oilani  muіaddas  deb  bilgan.  Axir  oila  aµil  va  totuv  bґlsa  jamiyatda  tinchlik  va 

hamjiµatlikka  erishiladi,  davlatda  osoyishtalik  va  barіarorlik  xukm  suradi.  Oila 

farovonligi-milliy farovonlik asosidir». Demak, mamlakatimizda oila farovonligini 

ta’minlash davlatimizning asl maіsadidir. 

Mamlakatimizda 1998 yilning «Oila yili» deb e’lon іilinishi va shu munosabat 

bilan  «Oila  manfaatlarini  ta’minlash  borasida  1998  yilda  amalga  oshiriladigai 

chora-tadbirlar  Davlat  Dasturi»  ning  іabul  іilinishi  va  amaliyotga  tadbiі  etilishi, 

Oliy  Majlisning  XI  sessiyasida  keng  umumxalі  muµokamasidan  sung  «Oila 

Kodeksi»  ning  bir  ovozdan  іabul  іilinishi,  Vazirlar  Mahkamasining  1998  yil  2 

fevraldagi  54-sonli  іaroriga  binoan  Respublika  «Oila»  ilmiy-amaliy  Markazining 

tashkil  etilganligi  µukumatimiz  tomonidan  oila  farovonligi,  tinch-totuvligi  va 

barіarorligini ta’minlashga bґlgan e’tiboridan dalolatdir. 

Mamlakatimizda oila, onalik va bolalikni ijtimoiy muµofaza іilish davlatimiz 

siyosatining  ustivor  ґnalishlaridan  biri  ekan,  u  іuyidagi  asosiy  yunalishlarni  ґz 

ichiga іamrab oladi: 

-oilaviy 

munosabatlarning  µuіuіiy  asoslarini  takomillashtirish,  oila 

manfaatlari  µuіuіiy  µimoya  іilinishini  ta’minlash,  onalik  va  bolalik  µuіuіlarini 

muµofaza іilish; 

-oilaning  ijtimoiy  manfaatlarini  ta’minlash  uchun  shart-sharoitlar  yaratish, 

oila a’zolarining soІligini muµofaza іilish va ta’lim darajasini oshirish uchun shart-

sharoitlarni yaxshilash; 




-oilaning  iіtisodiy  manfaatlarini  ta’minlash  uchun  shart-sharoitlar  yaratish, 

oilaning  daromadlarini,  oila  a’zolarining  ish  bilan  ta’minlash  darajasini  oshirish, 

rґzІor  yumushi  va  turmush  sharoitlarini  yaxshilash,  kam  ta’minlangan  oilalarni 

davlat tomonidan іґllab-іuvvatlash; 

-oilaning ma’naviy-aµloіiy asoslarini va madaniy 

manfaatlarini takomillashtirsh uchun shart-sharoitlar yaratish; 

-oilaning soІlom, aіl-zakovatli yosh avlodni tarbiyalashdagi rolini oshirish µar 

tomonlama  kamol  topgan  avlodni  tarbiyalashda  oila  va  jamiyatning  vazifalarini 

takomillashtirish; 

-  oila  muammolarini  ilmiy  va  ijtimoiy  tadіiі,  etish,  oila,  xotin-іizlar  va 

bolalarning iіtisodiy va ijtimoiy aµvolini kґrsatuvchi statistika µisobotini tґplash va 

takomillashtirish. 

Darhaqiqat,  Vatanimiz  mustaqilligining  qisqa  davri  ichida  oila,  onalik  va 

bolalikni  µuіuіiy  manfaatlarini  іonuniy  muxofaza  qilish,  fuqarolarning  huqіqiy 

madaniyatini  oshirish,  oilaning  ijtimoiy-iіtisodiy  manfaatlarini  ta’minlash,  uy 

meµnati  va  madaniy-maishiy  turmush  sharoitini  yaxshilash,  oilaning  ma’naviy-

aµloіiy asoslarini takomillashtirish, kґp bolali, kam ta’minlangan, nochor oilalarni, 

nogironlarni,  іarovchisiz  keksalar,  yolІizlarni,  etim-esirlarni  ijtimoiy  іґllab 

іuvvatlash, oilada ma’naviy va jismoniy barkamol shaxsni shakllantirish borasida 

keng іamrovli ishlar amalga oshiriladi. 

Darhaqiqat,, oila a’zolarining µuіuіiy savodxonligi va ma’naviy madaniyatini 

shakllantirish;  µar  tomonlama  soІlom  turmush  tarzini  іaror  toptirish;  oilaning 

ijtimoiy va iіtisodiy barіarorligi, farovonligiga erishish; oilada tadbirkorlikni keng 

yґlga  іґyish;  nogironlikning  turli  kґrinishlarini  oldini  olish  chora-tadbirlarini 

belgilash;  oilada  komil  insonni  tarbiyalash;  yoshlarni  umuinsoniy  va  milliy 

іadriyatlar mushtarakligida mustaіil µayotga tayyorlash tizimini yaratish va amalga 

oshirish zamirida oila masalalari bilan shuІullanuvchi mutasaddi davlat va jamoat 

tashkilotlari, oila, maµalla, maktab va jamoatchilik hamkorligini mustaµkamlash; 




oilada  soІlom  psixologik  muµit  yaratish  zamirida  oilada  ba’zan  uchraydigan 

jinoyatchilik,  nikoµning  bekor  іilinishi,  giyoµvandlik,  nosoІlom  e’tiіod,  maishiy 

nopoklik,  axloіsizlikning  turli  kґrinishlarga  yґl  іґymaslik  kabi  masalalar  bugungi 

kunda oilalarni jamiyat talablari darajasida shakllanishi uchun zamindir. 

Mamlakatimizda  adolatli,  µuіuіiy,  demokratik  jamiyat  іurish  jarayoni 

shaxdam  іadamlar  bilan  borayotgan  bir  sharoitda  іonun  ustivorligini  ta’minlash 

zamirida  oila  a’zolarining  µuіuіiy  madaniyatini  shakllantirish  oila  manfaatlarini 

ta’minlash  borasida  amalga  oshirilayotgan  ustivor  yґnalishlaridan  biriga  aylanib 

іoldi. 

O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  tomonidan  іabul  іilinayotgan 

Qonunlar,  Prezident  Farmonlari,  Vazirlar  Maµkamasining  Јarorlari,  oila-nikoµ 

munosabatlari,  xotin-іizlar  va  bolalar  µuіuіlari  bґyicha  xalіaro  konvensiyalar  va 

deklaratsiyalar va boshіa µuіuіiy xujjatlarning moµiyatini chuіur anglash hamda ґz 

faoliyatlari  jarayonida  amal  іilishga  erishish  jamiyatning  µuіuіiy  savodxonligini 

oshirishning  garovidir.  Buning  uchun  oilaning  turli  іatlamli  a’zolari  µuіuіiy  ongi 

va dunyoіarashi darajasini ґstirish mexanizmini yaratish va amaliyotga keng tadbiі 

etish zarur. Chunki, µuіuіiy madaniyat darajasi yuksak jamiyatda oila, ona, ota va 

bola  µuіuі  va  burchlari  hamma  vaіt  Konstitutsiya  bilan  µimoya  іilinib,  oila 

ajrimlariga,  oilada  uchraydigan  sharіona  aµloі  normalariga  zid  sodir  etiladigan 

ba’zi µatti harakatlarga yґl іuyilmaydi. 

Bu  borada  davlatimiz  tomonidan  amalga  oshirilayotgan  ishlar  butun  dunyo 

tinchliksevar 

xalіlarning 

diііat-e’tiborini 

jalb 

іilmoіda. 



Jumladan, 

mustaіilligimizning  іisіa  davri  ichida  respublikamizda  inson  µuіuіlari  bґyicha 

Milliy  Markaz,  Oliy  Majlis  µuzuridagi  amaldagi  іonun  µujjatlari  Monitoringi 

instituti,  Adliya  vazirligi  іoshidagi  µuіuіiy  yordam  kґrsatish  Markazi,  Oliy 

Majlisning inson µuіuіlari bґyicha vakili-Ombudsmanning tashkil etilganligi oila, 

ota,  ona  va  bola  µuіuіiy  manfaatlarini  µimoya  іilishga  іaratilgan  muµim 

іadamlardir. Inson µuіuіlarini µimoya іilish institutlarining asosiy maіsadi oila deb 



atalmish  kichik  jamiyatning  µuіuіiy  madaniyatini  oshirishga,  ularning  µuіuіiy 

manfaatlarini µimoya іilishdan iboratdir. 

Mamlakatimizda  oila  µuіuіlari  xalіaro  µuіuі  normalariga  mos  ravishda 

muµofaza  etilmoіda.  Mustaіillik  yillarida  µukumatimiz  tomonidan  oila-nikoµ 

munosabatlari,  xotin-іizlar  va  bolalar  µuіuіlari  bґyicha  xalіaro  hujjatlar  va 

deklaratsiyalarining 

ratifikatsiya 

іilinishi 

buning 

yaііol 


namunasidir. 

Jumladan,Inson  µuіuіlari  umumiy  deklaratsiyasi  (BMT  Bosh  Assambleyasining 

1948  yil  10  dekabrdagi  217  A(SH)  rezolyusiyasi),  Xotin-іizlarning  siyosiy 

µuіuіlari  tґІrisidagi  konvensiya  (BMT  Bosh  Assambleyasining  1952  yil  20 

dekabrdagi 640-son rezolyusiyasi), Bir xil іiymatdagi ish uchun erkaklar va xotin-

іizlarga  teng  µaі  tґlash  tґІrisidagi  (100)  Konvensiya  (XMT  Bosh 

Konferensiyasining  34-sessiyasida  1951  yil  29  iyunda  іabul  іilingan),  Onalikni 

ximoya etishga іaratilgan (103} konvensiya (Jeneva, XMT tomonidan 1952 yil 28 

iyunda  іayta  kґrib  chiіilgan),  Bolalar  µuіuіlari  tґІrisidagi  Konvensiya  (BMT  43 

Bosh  Assambleyasi  tomonidan  1989  yil  20  noyabrda),  Fuіarolik  µuіuіlari  va 

siyosiy µuіuіlar tґІrisidagi xalіaro pakt (BMT Bosh Assambleyasining 1966 yil 16 

yanvardagi  2200-rezolyusiyasi),  Xotin-іizlarga  nisbatan  kamsitishning  barcha 

shakllarini tugatish tґІrisidagi Konvensiya (BMT Bosh Assambleyasining 1979 yil 

18 dekabrdagi 34, 180-son rezolyusiyasi), Bolalarning yashashini, µimoyalanishini 

va  rivojlanishini  ta’minlash  tґІrisidagi  umumjaµon  Deklaratsiyasi,  boshsa 

mamlakatlarga  bolalarni  uІirlab  ketishning  fuіarolik  jixatlari  tґІrisidagi  Gaaga 

konvensiyasi (Gaaga 1980 yil 25 oktabr), 1995 yilda Pekinda 4-Butunjaµon xotin-

іizlar  konferensiyasida  іabul  іilingan  xotin-іizlarning  axvoli  bґyicha  asosiy 

harakatlar  dasturi  mamlakatimizda  oila,  onalik  va  bolalikni  xalіaro  µuіuі 

normalariga  mos  µolda  muµofaza  іilish  borasidagi  dastlabki  muµim  іadamlardir, 

maіsad  µar  bir  fuіaroning,  µar  bir  oila  a’zosining  µuіuіlarini  µimoya  etilishini 

xalіaro µuіuі normalari doirasida yґlga іґyishga erishishdir. 

 



 Mamlakatimizda  bolalar  to'g'risida,  onalar  haqida  g'amxo'rlik  qilish 

chinakam davlat ahamiyatiga molik ishdir. Jamiki yaxshi narsalar - bolalarga shiori 

yanada  baralla  jaranglamoqda.  Keyingi  yillarda  mazkur  masala  yuzasidan  qabul 

qilingan qarorlar fikrimizning isbotidir. 

Ma`lumki, bola maktabga kelgunga qadar ham, maktabda o'qish davrida ham, 

asosan  oilada  tarbiyalanadi.  Oila  davlatning  asosiy  kurtagi  sifatida  bolalarning 

dunyoqarashi,  xulqi  va  didiga  ta`sir  ko'rsatishi  tabbiy  holdir.  Oila  a`zolarining 

ma`naviy  birligi  eshlarni  har  tomonlama  kamol  toptirishning  dastlabki  va  asosiy 

omillaridan biri hisoblanadi. 

Bolalarni barkamol inson qilib yetishtirishda maktabni oila bilan mustahkam 

bog'lamay  turib,  tarbiya  sohasidagi  butun  ishlarni  muvaffaqiyatli  amalga  oshirish 

bhlmaydi.  SHu  maqsadda  ota-onalar  o'rtasida  ta`lim-tarbiyaga  oid  tashviqot 

ishlarini  kengaytirish  ularni  maktabning  faol  erdamchilariga,  o'quvchilarning 

sinfdan 


va 

maktabdan 

tashqaridagi 

ishlarida 

har 

tomonlama 



foydali 

tashkilotchilariga aylantirish zarur. 

Jamiyatning  jadal  rivojlanishi,  faoliyat  turlarining  tobora  murakkablashib 

borishi  shaxs  ongigа  ko'rsataetgan  ko'rinmas  ta`sirlarning  kuchayishiga  olib 

kelmoqda.  Mana  shunday  sharoitda  kishining  mavjud  bilimi,  kasb-hunari, 

malakalari kamlik qilib qolmoqda. Эng avvalo, insonlarda oilada tarkib topgan did, 

farosat, aql, odob, emotsional madaniyatga muhtojlik sezilmoqda. Эstetik, axloqiy 

va  boshqa  tarbiya  sifatlari  kundalik  haet  ehtiejga  aylanib  bormoqda.  Tabiiyki, 

bunday  sifatlarga  oilaviy  tarbiya  orqali  asos  solinadi,  kamol  toptiriladi.  To'g'r, 

bunda  ijtimoiy  tarbiyaning  o'rnini  inkor  etib  bo'lmaydi.  Ana  shu  nuqtai  nazardan 

ularning  birligiga,  o'zaro  hamkorliklariga  asoslansak,  barkamol  inson  tarbiyasida 

muvaffaqiyatlarga  erishish  mumkin.  Oilaviy  tarbiya  pedagogika  fanida  murakkab 

muammolardan  biridir.  Uning  murakkabligi  shundaki,  har  bir  oila  o'ziga  xos 

ibtidoiy  guruh  bo'lib,  tarbiyada  faqat  mazkur  guruhga  xos  xususiyatlarga 

asoslanadi.  



Ta`kidlaganimizdek,  oilaviy  tarbiyani  ijtimoiy  tarbiya  bilan  almashtirish 

bolalar  kamolotiga  salbiy  ta`sir  ko'rsatadi.  Masalan,  yasli,  bog'chalarga  bormay, 

faqat oilada o'sgan va voyaga etgan bolalar maktabga borganlarida o'z tengqurlari 

ichida  ko'p  jihatlari  bilan  ajralib  turadi.  Oilaning  bolalarga  moddiy  va  ma`naviy 

g'amxo'rligini, ko'rsataetgan tarbiyasini yasli, bog'cha tarbiyasi bilan eki, aksincha, 

yasli  bog'cha  tarbiyasini  oilaviy  tarbiya  bilan  almashtirib  bo'lmaydi.  Faqat  o'zaro 

hamkorlik masalani ijobiy hal etish imkoniyatini beradi. 

Lekin o'zining xususiyatlari va takrorlanmas ta`siri bilan oila bola tarbiyasida 

muhim  omilligicha  qoladi.  Amalietda  kuzatganimizdek,  bolada  ota-onasining 

mehri,  erkalashlari  asosida  ota-onalariga,  qarindosh-urug'lariga  bo'lgan  hissietlari 

shakllanadi. Bolaning otasiga bo'lgan hurmati onaning hurmatini joyiga qo'yishda 

asos  bo'ladi.  Onaga  bo'lgan  mehr-muhabbat  oqibat  natijada  o'z  oilasiga,  xotini, 

farzandlariga bo'lgan munosabatlarda o'z aksini topadi.  

Ikkinchi  tomondan  bolalar  ham  o'z  ota-onalariga  ta`sir  ko'rsatadilar.  Oilaviy 

aloqalarni  oilaviy  qiziqish,  ma`naviy  qoniqish  hislatlarini  takomillashiga  sabab 

bo'ladilar. 

Ota-onalarning  o'ziga  va  bolalariga  bo'lgan  talabchanligi,  katta  va 

kichiklarning  o'zaro munosabatlari, do'stona  muhit, ishonch  va  o'zaro bir-birlarini 

tushunish  oila,  maktab  va  jamoatchilikning  bolalar  tarbiyasi  yuzasidan  olib 

boriladigan  muhim  omillaridan  biridir.  Bunday  birlikning  ro'ebga  chiqishida,  enг 

avvalo, ota-onalarning siesiy ongliligi muhim rol' o'ynaydi. CHunki ota-onalarning 

faolligi  oilaviy  haetda  o'z  ifodasini  topadi.  SHu  ma`noda  bolalar  o'z  ota-

onalarining  siesiy  va  fuqarolik  qiefalariga  qarab  o'z  xulq-atvorlarini  tartibga 

soladilar, hurmatlarini joyiga qo'yadilar. 

Bolalar  ulg'aya  boshlashi  bilanoq  o'z  ota-onalarining  qaerda  ishlashlari, 

jamiyatda  tutgan  o'rinlari,  ularning  bilimiga  qiziqa  boshlaydilar.  SHuning  uchun 

ham  ota-onalarning  nimalarga  qiziqishlarini,  kimlar  bilan  safdosh  ekanliklarini 

bolalar  mumkin  qadar  ertaroq  bilganlari  ma`qul.  Ota-ona  qanday  ishda  bo'lmasin 




uni  jiddiy,  el  hurmatiga  loyiq  bir  ish  deb  biladigan  bo'lishi  kerak.  Bu  borada 

oiladagi  tarbiyaning  maqsadga  muvofiq  tashkil  etilishi  yuzasidan  javobgarlik 

ma`lum  darajada  maktabga  yuklanadi.  Oiladagi  hukmronlikning  tarbiyaviy 

jihatdan  to'g'ri  bo'lishini  ta`minlash  maktabning  muhim  vazifalaridan  biridir. 

Oilaviy  tarbiyaning  mazmunli  tashkil  etilishiga  dastlabki  ta`sirni  maktab 

belgilaydi. Maktabgina oilaviy tarbiya samaradorligini oshirish yuzasidan rahbarlik 

qila  oladi.  Bu  vazifalarning  muvaffaqiyatli  bajarilishida,  ijobiy  hal  etilishida  ota-

onalar  o'rtasida  olib  boriladigan  tarbiyaga  oid  targ'ibotning  roli  benihoyadir. 

Chunki  ota-onalarni  hozirgi  zamon  ruhiy-ta`lim-tarbiyaviy  bilimlar  bilan 

qurollantirmay  turib,  oilaviy  tarbiyani  yo'lga  qo'yib  bo'lmaydi.  Ommaviy-

tarbiyaviy  targ'ibotda  eng  yaxshi  oilalar  namunasida  ta`sir  ko'rsatish  eng  maqbul 

yo'ldir.  Bola  tarbiyasi  yuzasidan  oila,  maktab  va  jamoatchilik  hamkorligi  hozirgi 

kunimizning  dolzarb  masalaligi  ham  mana  shundadir.  Chunki,  birinchidan,  bola 

tarbiyasida  oila,  maktab  va  jamoatchilik  hamkorligining  o'zi  murakkab  jaraen 

bo'lib,  bunda  muallimlardan  tashqari  ishlab  chiqarish  jamoalari  vakillari,  eshlar, 

kasaba uyushmalari ishtirok etadilar. Ikkinchidan, ota-onalar va qarindosh-urug'lar 

turli  mehnat  jamoalarining  vakillari  bo'lib,  ishlab  chiqarish  va  eru  do'stlarining 

ma`naviy  xaetlaridagi  omillarni  muhokama  qiladilar,  ularning  haetga,  san`atga, 

oilaviy majburiyatlarga bo'lgan munosabatlari haqida gapiradilar. SHu sababli ham 

mana  shunday  toifa  oilalarida  tarbiya  topaetgan  bolalar  boshqa  ota-onalarning 

ko'chada,  jamoat  joylaridagi  haet  faoliyatlariga  qarab  o'z  ota-onalariga  baho 

beradilar.  To'plangan  tajribalarni  yasli,  bog'cha,  maktabdagi  o'rtoqlari  bilan 

muhokama qiladilar va hokazo.  

Oilalarning  bolalar  tarbiyasi  uchun  imkoniyat  doiralari  ancha  keng  bo'lib, 

ko'plab  oilalarimiz  moddiy  jihatdan  yaxshi  ta`minlangan.  Ota-onaning  ko'pi  eng 

kamida  o'rta  ma`lumotli.  Bunday  holatlar  ota-onalarning  pedagogika,  psixologiya 

sohasidagi  bilimlar  bilan  qurollanishiga  va  maktab  bilan  hamkorlikda  bolalar 

tarbiyasini  yaxshilash  imkoniyatlarini  yaratadi.  Ota-onalarning  bilim  saviyasi, 

umumiy  tarbiyaga  oid  madaniyati,  ijtimoiy  intilishlari  va  talablari,  bolalar 

tarbiyasiga  nisbatan  turlicha  munosabatlari,  shakllangan  haetiy  tajribalari,  tarbiya 




va  ijtimoiy  taraqqiet  natijasida  hosil  qilgan  ishonch  va  e`tiqodlari, oiladagi  o'ziga 

xoslik bolalar tarbiyasiga salmoqli ta`sir ko'rsatadi. 

Ko'plab  qishloq  oilalarida  ma`lum  darajada  bolalar  tarbiyasi  yuzasidan 

jamoatchilik  erdami  mavjudligiga  qaramasdan  tarbiyaviy  kuchlarning  bir 

butunligiga  erishilmagan,  o'zaro  hamkorlikni  qanday  tashkil  etish  mumkinligi 

haqida  ma`lumot  etarli  emas.  O'qituvchilar  ham  sinf  ota-onalar  majlisining 

o'tkazilishi  maktab  va  oila  hamkorligini  ta`minlaydi,  deb  o'ylashadi.  To'g'ri,  ota-

onalar  majlisi  ham  hamkorlikni  ta`minlashning  eng  muhim  omillaridan 

hisoblanadi, lekin oila, maktab, jamoatchilik hamkorligi uchun, ularni birlashtirish 

uchun maxsus tashkil etilgan markaz bo'lishi lozim. 

Demak,  maktab  mukammal  tashkilot  sifatida  barcha  tarbiyaviy  ishlarni 

maqsadga  muvoфиq  tashkil  etishi  lozim.  O'z  o'qituvchilar  jamoasini  uyushtira 

olgan,  jamoatchilikni  bolalar  tarbiyasiga  yo'naltira  olgan,  ularning  ota-onalarini 

yaxshi  bilgan  maktab  ma`muriyatigina  tarbiyaviy  yutuqlarni  qo'lga  kirita  oladi. 

Bunday  maktablar  esa  o'z  atrofidagi  zavod,  fabrika,  jamoa  va  davlat  xo'jaliklari, 

otaliqqa olgan korxonalar bilan aloqani mustahkamlab, o'quvchilarning maktabdan 

bo'sh vaqtlarini mazmunli tashkil etmoqdalar, qarovsiz, tarbiyasi og'ir bolalarni o'z 

nazoratlariga  olmoqdalar.  Bunday  xayrli  ishlarda  ko'plab  ota-onalar  maktab  bilan 

yaqindan aloqada bo'lib o'quvchilar tarbiyasi yuzasidan o'qituvchilar jamoasi bilan 

bamaslahat ish olib borishmoqda. 

Lekin,  ko'plab  ota-onalar  bolalar  tarbiyasiga  tayer  emasliklari,  ularga  ta`sir 

etuvchi  turli  omillardan  bexabarliklari,  bola  kamolotining  murakkab  tomonlarini 

bilmasliklari  natijasida  oilaviy  tarbiyada  ko'plab  ko'ngilsiz  voqealar  ham  sodir 

bo'lmoqda.  Bunday  salbiy  omillar  o'g'il  eki  qizlarning  maktabdagi  ta`lim-

tarbiyasiga  emon  ta`sir  ko'rsatmoqda.  Voyaga  etmagan  eshlar  orasida 

qonunbuzarliklarning kelib chiqishiga sabab bo'lmoqda. 

  Kuzatishlar  shuni  ko'rsatmoqdaki,  hali  ham  ayrim  ota-onalar  bolalar 

tarbiyasi  va  ularning  kelajaklari  haqida  zamon  talabi  darajasida  tarbiyaviy 




mas`uliyatni his qilmayaptilar. Ota-onalar bilan suhbatlashish natijasida shu narsa 

aniqlandiki,  ular  farzandlari  15-16  eshga  etganidagina  o’g'lim  yoki  qizim  yuqori 

sinfda  o'qimoqda.  Kelajakda  qaerga  yuborsam  ekan,  qaerga  o'qitsam  ekan'  degan 

fikrga boradilar. Imkoni boricha, tanish-bilish orqali o'zlari uchun ma`qul dargohga 

o'qishga eki ishgа joylashtirmoqchi bo'ladilar. Ular bolalarining qobiliyatiga ham, 

qiziqishiga  ham,  xohishiga ham  e`tibor  bermaydilar. Bunday  holat  ota-onalarning 

tarbiya masalasida aniq maqsad va dasturlari yo'qligi oqibatida sodir bo'ladi. 

  O'rni kelganda shuni alohida ta`kidlash kerakki, ayrim maktab o'qituvchilari 

orasida o'z ishiga mas`uliyatsizlik bilan munosabatda bo'luvchi shaxslar ham  yo'q 

emas. Ularning eng emon xatolaridan biri tarbiyaga oid barcha kamchiliklarni ota-

onalar zimmasiga yuklab qo'yib, o'zlari esa kuzatuvchi bo'lib qolishlaridir. 

  O'qituvchi  ota-onalarning  faol  yordamisiz  bolalarning  barkamolligini 

ta`minlay  olmaydi.  Bu  o'rinda  tarbiyachining  o'zini  tarbiyalash  lozimligini  ham 

esdan  chiqarmaslik  kerak.  O'ziga  nisbatan  talabchan  muallim  ota-onalar  bilan 

hamkorlikda  o'quvchilarda  mustaqil  fikrlash  va  harakat  qilish,  yangilikni  sezish, 

tashabbuskorlik  hamda  ijodkorlik  qobiliyatlarini  shakllantirish  maqsadida  ularga 

qat`iy talablar qo'yish uchun ma`naviy huquqqa ega bo'ladi. 

  Respublikamizda  ayrim  maktablarda  ota-onalarni  ma`lum  guruhlarga  bo'lib 

majlislarga  chaqirish  joriy  etilmoqda.  Masalan,  esh  va  kam  tajribali  oilalarni 

alohida, noto'liq oilalarni, ko'p bolali oilalarni alohida-alohida chaqirib, ular bilan 

ishlash yo'llari belgilanmoqda. 

  Ba`zan ota-onalar bolalarining 'uy vazifalariga erdam berish kerakmi degan 

savolni berishadi. Bunga ha eki yo'q deb javob berish ham noo'rin. Gap shundaki, 

uyga  berilgen  topshiriqlar  bolalarning  mustaqil  ishlari  bo'lib,  ularning  fikrlash 

faolligini  ta`minlashni  maqsad  qilib  qo'yadi.  O'quvchilarning  u  eki  bu  o'quv 

materiallari bilan amalda tanishishlari, tegishli xulosa chiqarishlari nazarda tutiladi. 

Shu sababli uy  vazifalarini bolalarining ishtirokisiz o'zlari echib bermasdan, balki 

uni  echishda  tarbiyaviy  rahbarlik  qilishlari,  fikrlash  uchun  imkoniyat  yaratishlari 




lozim.  Ba`zan  shunday  holatlar  uchraydiki,  ota-onalar  bolalarini  o'qitaetgan 

o'qituvchilarni,  tarbiyachilarni  tanimaydilar,  bilmaydilar.  Bolalari  bo'sh  vaqtlarini 

qaerda,  kim  bilan  o'tkazishidan  bexabar  bo'ladilar.  Ba`zan  esa,  o'qituvchilarning 

talablari, iltimos-istaklariga ters javobberuvchi, teskarisini  bajaruvchi ota-onalarni 

ham uchratish mumkin. 

       Bola  yoshlik  davrida  oilada  olgan  ta’lim  –  tarbiyasini  butun  umri  davomida 

saqlab qoladi. 

 Bola  hayotini  asosiy  qismini  oilada  o’tkazadi,  o’zining  ta’sir  kuchiga  ko’ra  hech 

qanday  tarbiya  vositasi  oila  bilan  bellasha  olmaydi.  Oilada  bola  shaxsini  asoslari 

tarkib topdiriladi maktabga borganda esa bola shaxs sifatida shakllangan bo’ladi. 

 

Oila  bolalarga  insoniyva  salbiy  ta’sir  etish  omili  bґlishi  mumkin.  Bola 



shaxsiga ijobiy ta’sir etish shundan iboratki, oilada bolaga eng yaіin insonlardan - 

ota, ona, buvi, buva, aka, opalardan tashіari µyech kim ulardek bolani yaxshi kґrib, 

u µaіida іayІurmaydi.  

Biz  bolani  nimaga  ґrgatsak  uni  aniі,  µayotiy  misollar  bilan  mustaxkamlash 

kerak,  bola  kattalarni  aytgan  gaplari  amalda  µam  bir  ixl  bґlishini  kґrishi  kerak. 

(masalan:  agar  bola  µar  kuni  ota-onasi  tomonidan  yolІon  gapirish  mumkin 

emasligini  eshitsa-yu,  leki  nota-ona  ґzi  sezmagan  µolda  shunga  іoidaga  rioya 

іilmasalar,  bola  tarbiyasiga  darz  ketadi).  Ґar  bir  ota-ona  farzandlarida  ґzlarni 

davomchilarini kґradi. Farzandlarini ґzlari µoµlagan inson bґlishlarini µoµlaydilar. 

Ota-onalar ґrtasidagi mojaroli vaziyatlar. 

Ota-onalar  ґrtasidagi  mojaroli  vaziyatlar  –  bu  ota-onalar  tomonidan  bola 

tarbiyasiga  turlicha  yondashuvdir.  Mojaroli  vaziyatlarni  al  etish  uchun 

іuyidagilarga rioya іilish kerak. 

Ota-onalarni  birinchi  vazifasi  -  umumiy  іarorga  kelish,  bir-birini 

ishontirishdir,  aga  rota  yoki  ona  biror-bir  іarorni  іabul  іilishdan  oldin  ikkinchi 

tomonni fikrini µam µisobga olishi lozim. 




Ota-onalarni ikkinchi vazifasi – bola ota-onalarini іarashlarida ma-іarshilikni 

kґrmasligi kerak, muammolarni aloµida muµokama іilish zarur.  

Bola  juda  tez  aytgan  fikrlarni  ґzlashtiradi  va  ґziga  xos  µolda  ulardan 

foydalanadi. 

Ota-onalar іaror іabul іilishda birinchi ґringa ґzlarini іarashlarini emas, balki 

bolaga foyda keltirishni ґylashlari kerak. 

Kattalar va bolalar ґrtasidagi muloіotda іuyidagilarga amal іilish lozim. 

Bolani іanday bґlsa, shunday µolda іabul іilish kerak. 

Kattalar  bolalar  kґzi  bilan  muammolarga  іarashlari  va  ularni  µolatlarini 

іilishlari kerak. 

Ota-onalar  farzandlarini,  ularni  µyech  narsaga  (µunukligi,  shґxligi,  epchill 

emasligiga)  masdan  yaxshi  kґradilar.  Bola  іanday  bґlsa,  shundayligicha  іabul 

іilinadi. 

Agar bola ota-onalarni xoxish va istaklariga mos bґlsa ya’ni yaxshi ґіisa, a’lo 

xulіli  bґlsa,  agarda  bola  ota-onalarni  talabalariga  javob  bermasa,  bunda  bolalarni 

ota-onalar  ґzlaridan  uzoіlashtiradilar  va  ularni  munosabatlari  yomon  tomonga 

ґzaro boradi. 

Bu  esa  sezilarli  іiyinchiliklarni  keltirib  chiіaradi,  bola  ota-onalariga  ularni 

meµribonliklariga ishonmaydi. 

Ayrim  oilalarda  bola  ota-ona  tomonidan  umuman  іabul  іilinmaydi.  Ular 

bolaga  nisbatan  befarі  bґladilar  vauni  ґzlaridan  itaradilar  (masalan:  ichkilikka 

berilgan oila). Lekin yaxshi tinch oilalarda ham bolaga nisbatan befarіlik µolatlari 

uchraydi (masalan: kutilmagan farzandni tuІilishi, ona chiroyli lekin іizi xunuk bu 

esa onani Іashiga tegadi). 

Oilada  bolani  tarbiyalashda  uchraydigan  xatoliklar  turli  tumandir.  Ular 

orasida  keng  tarіalganlaridan  biri  ota-onalarning  xaddan  tashіari  obrґtalabliklari, 




xukmronlikka  intilishlaridir.  Bolaning har bir  іadami  nazorat ostiga olinsa, uning 

xulіidagi  mustaіillik  yґііa  chiіariladi.  Bolada  ґz  kuchiga  va  imkoniyatlariga 

ishonch yґіoladi. Ichki istak va intilishlar shakllanmasdan itoat іilish talablari bilan 

boshlab turadi. 

Oilaviy tarbiyadagi xatolikning turlaridan Yana biri,  bolalarning erka bґlishi, 

ularga  nisbatan  biror  talabning  yґіligi  bilan  boІliі.  Bu  µolda  ota-onalar  ba’zan 

bolalarning  imkoniyatlariga  yetarli  baµo  berishmay  va  ularning  kґpgina  ishlarini 

ґzlari bajarishadi. Natijada bolada mustaіillik, meµnat іilish ishtiyoіi, topshirilgan 

ishga ma’suliyat µissi rivojlanmaydi. Bola ґz ishini tanlay olmaydi, uni oxirigacha 

yetkaza olmaydi, erksiz bґlib іoladi. 

Qiyinchiliklarning  yana  biri  shundan  iboratki,  ota-onalar  tarbiyada  hamma 

narsa  sababli  va  shartli  ekanligini,  tarbiya  uzoq  jarayon  bo’lib,  bu  jarayonda  bir 

qator o’zaro uzoq jarayon bo’lib, bu jarayonda bir qator o’zaro boІliі bґІin, vosita 

va uslublar bґlib, ulardagi biror bґІinning tushib іolishi tufoyli jarayonning normal 

ґtishi  bґzilishi  va  tarbiya  natijasi  buzilishini  tushunmaydi.  Ota-onalar  bu  holning 

muµimligini µisobga olmay, kґpincha, bola «birdan» buzilib іoldi, deb arz іiladilar. 

Bolalarni  oiladagi  tarbiyasidagi  xatolarning  bir  turi  ona  yoki  ota,  buvi,  buva  va 

boshіalar  tomonidan  tarbiyada  yagona  talabalarning  yґіligidir.  Bunday  oilalarda 

bolalar  kattalarning  іarama-іarshi  fikrlariga  moslashishga  xarakat  іiladi.  Bu  esa 

bolada  ikkiyuzlamachilik.  xushomadgґylik  vash  u  kabi  salbiy  xislatlarning 

shakllanishiga sabab bґladi. 

Oilada  bola  shaxsini  shakllantirishda  oila  boshliіlari  bilan  bolalarning  ґzaro 

yaxshi munosabati, xonadon іarichlariga xurmat, e’tibor, oiladagi bolalarning ґzaro 

munosabatlari  tґІri  tarbiyalangani  ota-onaning  bolalar  tarbiyasiga  barobar 

jonkuyarligi, oilada ґrnatilgan tґІri tartib va yaxshi odatlar, ota-onaning meµnatga, 

ijtimoiy µayot xodisalargia tґІri munosabatda bґlishlari muµimdir.  

Bola tarbiyasida ota – onaning bir – biriga munosabati, ґzlarini tuta bilishlari 

muµimdir, oilada muomalaning barcha іoidalariga amal іilinishi lozim. Kattalarga 




µurmat, kichiklarni avaylash, bir –biriga meµribonlik, ayniіsa ayollarni izzat іilish 

odatga, іoidaga aylanib borishi kerak. 

Bolalarga  onani  µurmat  іilishni,  unga  meµribon  bґlishni  ґrgatish  otaning 

muµim vazifasi. 

Odatda  o’g’il  bola  otasiga,  qizlar  esa  onasiga  o’xshashga,  ulardagi  yaxshi 

xislatlarni  o’ziga  singdirishga  harakat  qiladi.  Ota  ham,  ona  ham,  bolani 

tarbiyalashga o’z hissalarini qo’shadilar. 

Ona  g’amhґr,  mehribon,  ko’ngilchan  bo’lsa,  ota  –  kuch  qudrat,  jasurlik, 

іattiііґllik,  bolaning  aіliy  va  jismoniy  rivojlanishi  uchun  іayІursa,  ona  –  yurish  - 

turish, muomala, µis tґyІu, nafosat uchun tashvishlanadi. 

Ota  ham  ona  ham  bolaning  aіliy,  aµloіiy  jismoniy  kamoloti  uchun  baravar 

javobgar, chunki, ularning birdan - bir maіsadi shaxsni tarbiyalashga іaratilgandir. 

Bola  shaxsini  shakllanishida  soІlom  oilaviy  muµit  katta  aµamiyatga  egadir. 

Oilada  ota  –  onalar  ґrtasidagi  ґzaro  µurmat,  ishonch  va  vafo  –  sadoіat  bolalar 

іuvnoі,  xushchaіchaі  ґsishlariga,  normal  tarbiyalanishlariga,  xonadonda  soІlom 

muµit yaratilishiga bevosita ta’sir kґrsatadi. 



 

 

Download 345,48 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish